نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکترای تخصصی نهج البلاغه و پژوهشگر دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران، ایران

2 دانش آموخته دکترای مطالعات انقلاب اسلامی دانشگاه تهران و پژوهشگر دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران، ایران

3 دانشجوی دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

«جهاد تبیین» به یکی از واژه‌های پربسامد در آثار تحلیلگران فرمایشات مقام معظم رهبری تبدیل شده است که ایشان در اربعین امسال در دیدار با دانشجویان، «جهاد تبیین» را از وظایف آن‌ها برشمرده است. در همین راستا، بررسی پشتوانه‌های دینی این کار از ارزش بالایی برخوردار است؛ چراکه به آن صبغۀ دینی و شرعی مضاعف می‌دهد. جهاد تبیین برای دفع ایراد و اشکال از ساحت معارف اسلامی، به‌ویژه «احادیث» و برای حفظ دین از طعن مخالفان و معاندان از اهمیت و ضرورت به سزایی برخوردار است. با این تفاسیر، پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش است که امام رضا(ع) چگونه و با استعانت از چه رویکرد و شیوه‎ای به تبیین «مشکل الحدیث»های اجدادشان می‌پرداختند؟ در همین راستا، نوشتار پیش‎رو، ضمن بیان پشتوانه دینی کلیدواژۀ «جهاد تبیین»، به بررسی سیرۀ امام رضا(ع) در محدوده کتاب عیون اخبارالرضا(ع) پرداخته است. طبق یافته های پژوهش که مبتنی بر روش «اسنادی» است؛ امام رضا(ع) در مواجهه با تبیین مشکل‏ الحدیث، با سه رویکرد «تبیینی»، «انکاری» و «تأویلی» مجاهدانه به تبیین احادیث مشکل اجداد طاهرینش پرداخته‌اند که این احادیث در سطح جامعه اسلامی، سبب شبهه و سؤال شده بود. هدف اصلی از این پژوهش این است که نشان داده شود جهاد تبیین امر مقدسی است که مجاهدان اصلی این جهاد، ائمه طاهرین(ع) هستند .

کلیدواژه‌ها

ـ قرآن کریم.
ـ نهج البلاغه. (1414ق). قم: هجرت.
ـ ابراهیمی، امید؛ محمدی، دل‏آرام. (1397). «آسیب‎شناسی مناظره بر اساس الگوی مناظرات امام ‎رضا g». فرهنگ رضوی. س6. ش21. صص: 173-198.
ـ ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین. (1405ق)‏. عوالی اللئالی. قم: دار سید الشهداء للنشر.
ـ ابن اشعث، محمد بن محمد. (بی‌تا). الجعفریات. تهران: مکتبة النینوى الحدیثة.
ـ ابن ‌بابویه، محمد بن على. (1376)‏. امالی. تهران: کتابچى‏.
ـ  ــــــــــــــــــــــــ. (1362). الخصال. قم: جامعه مدرسین‏.
ـ  ــــــــــــــــــــــــ. (1378ق). عیون اخبار الرضا. تهران: جهان‏.
ـ  ــــــــــــــــــــــــ. (1403ق). معانی الاخبار. قم: جامعه مدرسین‏.
ـ ابن‏فارس، احمد. (1404ق). معجم مقاییس اللغه. قم: مکتب الاعلام الاسلامی‏.
ـ پورعلی، مسعود. (1401). «فرمان جهاد تبیین». سرباز. فروردین و اردیبهشت. ش 297. صص: 16-17.
ـ پورعلی، یاسین؛ غلامعلی، مهدی؛ رسولی، سیدحسین. (1400). «درآمدی بر فهم احادیث مشکل اعتقادی با مطالعة موردی در احادیث علوی». تحقیقات کلامی. س9. ش33. صص: 7-22.
ـ جمشیدی حسن‏آبادی، جواد. (1400). «بررسی ابعاد فقهی جهاد تبیین، در برابر جنگ شناختی». کوثر. س21. ش68. صص:  121-133.
ـ حسینی، سیدمرتضی. (1393). «رویکردهای سه گانه بزرگان اهل سنت به غدیر». شیعهشناسی. س12. ش48. صص: 249-282.
ـ خرقانی، حسن؛ محقق گرفمی، البرز. (1401). «روش‌شناسی علمی پاسخگویی به شبهات در سیرة رضوی». فرهنگ رضوی. س10. ش37. صص: 31-56.
ـ خزاز رازى، على بن محمد. (1401ق). کفایه الاثر. قم: بیدار.
ـ خوش‌طینت، محمدعلی. (1400). «جهاد تبیین؛ چیستی، چرایی، الزامات». بصائر. آبان. ش422. صص: 13-16.
ـ رفیعی محمدی، ناصر. (1390). درسنامه وضع حدیث. قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفیn.
ـ سیوطی، جلال الدین. (بی‏تا). الاشباه و النظائر. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ـ شریف الرضی، محمد بن حسین. (1380)‏. المجازات النبویة. قم: دارالحدیث.
ـ شمس‌الدین تبریزی، محمد. (1392). مقالات شمس تبریزی. تهران: خوارزمی.
ـ شوشترى، نور الله. (1367ق)‏. الصوارم المهرقه. تهران: مطبة النهضة.
ـ شوشتری، محمد تقی. (1366). الاخبار الدخیله. تهران: مکتبه الصدوق.
ـ صادقی ‏فسایی، سهیلا؛ عرفان‏منش، ایمان. (1394). «مبانی روش‏شناختی پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی». راهبرد فرهنگ. س8. ش29. صص: 61-91.
ـ صلح میرزایی، سعید. (1401). «جهاد تبیین». ره‏توشه. س3. ش9. صص: 267-276.
ـ طباطبایی، سیدمحمدکاظم. (1398). درآمدی بر فهم احادیث مشکل. قم: دارالحدیث.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــــ. (1400). «زمینه‌های پدیدآمدن حدیث مشکل». علوم حدیث. س26. ش2. صص: 169-185.
ـ طوسى، محمد بن الحسن. ‏(1407ق). تهذیب الاحکام. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
ـ  ــــــــــــــــــــــــــ. (1411ق)‏. مصباح المتهجد. بیروت: مؤسسة فقه الشیعة.
ـ فیض‏کاشانى، محمدمحسن. (1406ق). الوافی. اصفهان: کتابخانه امام‏أمیرالمؤمنین علىg‏.
ـ کراجکى، محمد بن على. (1421ق)‏. التعجب من اغلاط العامه. قم: دار الغدیر.
ـ کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
ـ مجلسی، محمد باقر. (1403ق). بحار الأنوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
ـ  ــــــــــــــــــــ. (1404ق). مرآة العقول. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
ـ مسعودی، محمدمهدی. (1389). «مشکل‎ الحدیث و سهم آن در مجموعه دانش‌های حدیثی». مشکوة. س29. ش2. صص: 82-98.
ـ ـــــــــــــــــــــــ. (1394). «علامه شبر و دو رویکرد ثبوتی و اثباتی در حل مشکلات اخبار». تحقیقات علوم قرآن و حدیث. س12. ش1. صص: 121-144.
ـ مطهری، مرتضی. (1389). مجموعه آثار. تهران: صدرا.
ـ مظفر، محمدرضا. (1413ق). اصول الفقه. قم: بوستان کتاب‏.
ـ مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. (1371). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
ـ میرغفوریان، فاضله؛ بشیر، حسن. (1400). «تحلیل محتوای روایات امام رضا g در باب توحید با محوریت کتاب عیون اخبار الرضا». فرهنگ رضوی. س9. ش34. صص: 87-121.
ـ هاشمی، احمد. (1381). جواهرالبلاغه. قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
ـ هلالى، سلیم بن قیس.‏ (1405ق). کتاب سلیم بن قیس. قم: الهادی.
 
 منابع اینترنتی
ـ خامنه ‏ای، سیدعلی. (1400). بیانات در اربعین حسینی. تاریخ 5/7/1400. قابل دسترسی در:
https://farsi.khamenei.ir/. تاریخ مشاهده : 25/3/1401.
ـ  ـــــــــــــــــــ. (1400). دیدار با مداحان اهل بیت b. تاریخ 3/11/1400. قابل دسترسی در:
https://farsi.khamenei.ir/. تاریخ مشاهده : 25/3/1401.
ـ  ـــــــــــــــــــ. (1400). دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری . تاریخ 19/12/1400. قابل دسترسی در:
https://farsi.khamenei.ir/. تاریخ مشاهده : 25/3/1401.
 منابع لاتین
- Aboul-Enein, Youssef H. & Sherifa D Zuhur. (2004). Islamic Rulings on Warfare. Strategic Studies Institute, US Army War College (SSI), Available in: https://pubs-repository.s3-us-gov-west-1.amazonaws.com/1693.pdf.
- Bakircioglu, Onder. (2010). “A Socio-legal Analysis of the Concept of Jihad”, International and Comparative Law Quarterly, Volume 59, Issue 2, pp 413–440.
- Huzen, Kent Bob. (2008). Politics of Islamic Jihad. A thesis submitted in fulfillment of the requirements for the Degree of Master of Arts in Political Science, Christchurch: University of Canterbury.
- Khadduri, Majid. (1955). War and Peace in the Law of Islam. Baltimore: John Hopkins Press.