نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای گروه معماری ، واحد بین الملل کیش، دانشگاه آزاد اسلامی، جزیره کیش

2 استادیار گروه معماری دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب، تهران

3 استادیار گروه معماری، واحد بین الملل کیش، دانشگاه آزاد اسلامی ، جزیره کیش، ایران

چکیده

یکی از عوامل مهمی که می‌تواند پاسدار فرهنگ رضوی باشد و از این فرهنگ متعالی و مؤثر به‌گونه‌ای خاص صیانت کند، معماری است. مسئله معماران و هنرمندان متعهد به قصد فوق این بوده است که باید با استفاده از ظرفیت‌های خلاقه هنر و معماری به گسترش این فرهنگ -که به یقین امتداد فرهنگ نبوی است- بپردازند. تکریم و تثبیت و ترویج ارزش‌های حرم حضرت رضا علیه‌السلام همچون نماد برجسته ارادتمندی به فرهنگ رضوی همواره ، محمل بحث‌های مختلفی از ابعاد مختلف بوده است. برای‌ مثال بافت تاریخی پیرامون این مضجع شریف توانسته در بستر زمان محملِ تداعی های رفتار سازی از فرهنگ رضوی باشد. فرهنگی که خود مبتنی بر استذکار و استمرار ولایت الله است. نکته در خور تأمل این است که مرمت بافت تاریخی مذکور همواره در تشدیدِ حرفه ای گری های معمارانه و تنفیذ نگاه فن سالارانه به فراموشی سپارده شده است؛ در حالی که مرمت کنندگان این بناهای تاریخی – بیش و پیش از هرچیز- خود را بسان زائری مخلص می یافتند که باید به قدر بضاعت در بروزِ بارقه های معنایی فرهنگ رضوی بکوشند و جامع سعی بلیغ و اهتمام فصیح به تن در پوشند.
براین اساس این تحقیق می کوشد تا فراتر از "نقش" به "مأموریت" مرمت بافت تاریخی حرم حضرت رضا(ع) هم بپردازد و با نگاهی ساختارگرایانه و نظام مند به رابطه های معنادار حاکی از مرمت بپردازد. ماهیت تحقیق کیفی و روش انجام آن توصیفی_تحلیلی می‌باشد .

کلیدواژه‌ها

ـ ابن حوقل، محمد بن حوقل. (1384). سفرنامۀ ابن حوقل: ایران در صوره الارض. ترجمه و توضیح جعفر شعار. تهران: نشر سازمند.
ـ ارژمند، محمود؛ امین پور، احمد. (1394). «نقش مرمتگر در مرمت ابنیه حوزه فرهنگ و تمدن اسلامی، تأملی بر مبانی رویکردهای مرمتی در دانش مرمت». پژوهشهای معماری اسلامی. سال سوم. شمارۀ 4. صص: 98-110.
ـ اسفندیاری، سعید؛ احمدی، حسن. (1393). «نوسازی و بازآفرینی بافت فرسوده. مطالعه موردی: محله قاشق‌تراشان همدان». پایاننامه کارشناسی ارشد طراحی شهری. گیلان: دانشگاه گیلان (پردیس بین‌الملل).
ـ آصفی، مازیار؛ راد مهر، مهسا. (1393).« ارتقای به‌سازی میراث کالبدی». مطالعات شهر اسلامی. شمارۀ 16. صص: 29-41.
ـ امامی میبدی، داوود. (1399). «پیام حفاظت معماری در شمای ارتباطی یاکوبسن». فصلنامه معماری سبز. پیاپی 21. صص: 45-56.
ـ امینی، مرضیه؛ رهنما، محمدرحیم؛ خوارزمی، امید علی. (1395). «بررسی مدیریت بازآفرینی در بافت‌های فرسوده مرکز شهر مشهد (منطقه ثامن)». پایاننامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت امور شهری. گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
ـ ایوبی، رضا؛ نیک نژاد، ذات الله. ( 1396). «حفاظت معماری و نسبت آن با تاریخ معماری، با نگاه به تجربه حفاظت در ایران». مطالعات معماری ایران. سال ششم. شماره 11. صص: 169-188.
ـ بنیادی، ناصر. (1390). «بررسی واژگان تخصصی و روش‌های مرمت بافت‌های تاریخی». مجله صفه. پیاپی ۵۵. صص:127-140
ـ بنیادی، ناصر. (1393). «رویکردهای نوسازی در واژه‌های تخصصی روش‌های مداخله در بافت‌های شهری، فرایند و واژگان تخصصی آن». فصلنامه منظر. شماره 26. صص:53-22
ـ پور جعفری، امیرحسین. ( 1398). تجارب و رویکردهای مرمت و احیای روستاهای تاریخی ایران و جهان. تهران: بنیاد مسکن.
ـ پوراحمد، احمد. (1371). جغرافیا و ساخت شهر کرمان. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
ـ پوراحمد، احمد؛ حاتمی‌نژاد، حسین؛ حسینی، سید هادی. (1385). «آسیب‌شناسی طرح‌های توسعه شهری در کشور». فصلنامه پژوهشهای جغرافیایی.دوره 38. شماره 58. صص:167-180.
- پوریوسف زاده، سارا؛ بمانیان، محمدرضا؛ انصاری، مجتبی. (1391). «معیارهای مرمت منظر محوطه‌های تاریخی و طبیعی با تأکید بر محوطه بیستون کرمانشاه». نشریه باغ نظر. دوره نهم. شماره 22. صص: 35-44.
ـ پویافر، محمدرضا. (1397). «سنخ شناسی زیارت؛ مطالعه‌ای در میان زائران حرم رضوی». مجله جامعهشناسی ایران. سال نوزدهم. شماره ۳. (پیاپی ۶۱. پاییز ۱۳۹۷). صص: ۷۸ -۱۰۷.
ـ حبیبی، سید محسن. (1364). «تاریخ تحول شهرنشینی». جزوه درسی دانشکده هنرهای زیبا. دانشگاه تهران.
ـ  ـــــــــــــــــــ. (1376). «بازسازی بافتهای تاریخی». جزوه درسی دانشکده هنرهای زیبا. دانشگاه تهران.
ـ حبیبی، سید محسن؛ مقصودی، ملیحه. (1386). مرمت شهری: تعاریف، نظریهها، تجارب، منشورها و قطعنامههای جهانی، روشها و اقدامات شهری. چاپ سوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ـ حبیبی، کیومرث؛ پوراحمد، احمد؛ مشکینی، ابوالفضل. (1386). بهسازی و نوسازی بافتهای کهن شهری. چاپ دوم. تهران: نشر انتخاب.
ـ حسینی، بهشید. (1378). «مرمت از معنا تا شکل». هنرهای زیبا. شماره6. صص: 90-98.
ـ حسینی، رؤیا. (1396). بافت باارزش. تبریز: انتشارات فروزش.
ـ حناچی، پیروز؛ آذری، عباس. (1392). «مدیریت ارزش‌گذاری در بافت‌های تاریخی». فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی. پیاپی 12. صص: 37-44.
ـ حناچی، پیروز؛ دیبا، داراب. (1386). «حفاظت و توسعه در ایران، تجزیه‌وتحلیل تجارب مرمت». فصلنامه هنرهای زیبا. پیاپی 32. صص: 51-60.
ـ حناچی، پیروز؛ مظفر، فرهنگ. (1397). «حفاظت از منظر شهری تاریخی در جداره‌های تجاری، تبیین چارچوب مداخله بر مبنای تجارب به‌سازی خیابان ناصر خسرو تهران. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی. پیاپی 32. صص: 77-88.
ـ صالحی، اسراء؛ دادور، ابوالقاسم؛ مکی نژاد، مهدی. (1395). «کتیبه‌های ضریح شیر و شکر امام رضا g از منظر مبانی اعتقادی شیعه». فصلنامه نگره. پیاپی ۴۰. (زمستان ۱۳۹۵). صص: ۱۶ -۳۱.
ـ درخشان، رضا. (1395). «نقش بازسازی خلاق شهرها و مرمت ابنیه تاریخی در حفظ هویت فرهنگی مطالعه موردی: عصارخانه شاهی اصفهان». کنفرانس بینالمللی گردشگری، جغرافیا و باستانشناسی.
ـ رفائی، علی‌اکبر. (1388). «شکوفایی خراسان بزرگ در عصر سامانیان». نامه تاریخپژوهان. شماره 17. صص: 48-64.
ـ رهنما، محمدرحیم. (1375). «اثرات اجرا طرح‌های به‌سازی و نوسازی مرکز شهر مشهد بر محله پایین خیابان»، مجله جغرافیا و توسعه. شماره 11. صص180-157.
ـ  ــــــــــــــــــ.(1375). «معرفی و ارزیابی تئوری اصالت‌بخشی در فرایند احیای بافت‌های قدیم شهری (نمونه محله سرشور مشهد)». فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره پیاپی42. صص:72-91.
ـ  ــــــــــــــــــ.(1375). بافت قدیم و توسعه شهری، نمونه بافتهای مسکونی مرکز شهر مشهد. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
ـ  ــــــــــــــــــ.(1377). «جداگزینی فضایی_مکانی شهری، (مورد بافت‌های قدیمی شهر مشهد)». نشریه ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی. شماره 1 و 2. صص:200-217.
ـ  ــــــــــــــــــ.(1381). گزارش تحلیلی مسکن شهری در استان خراسان و سیستان و بلوچستان. مشهد: دانشگاه فردوسی.
ـ رهنما، محمدرحیم؛ امیر فخریان، مصطفی. (1384). «بررسی روند احیای مرکز شهر مشهد (1357-1384)». مجله جغرافیا و توسعه ناحیهای. شماره4. صص:83-103.
ـ ساکت یزدی، علی؛ بیگ‌زاده، حمید. (1396). «بررسی تاثیر مرمت‌های نامطلوب بر میزان بار حرارتی خانه‌های سنتی یزد؛ نمونه موردی: خانه‌های علومی و تهرانی». نشریه باغ نظر. پیاپی 54. صص: 65-76.
ـ سامانیان، صمد؛ حجت، مهدی. (1396). «واکاوی تاریخی و انتظام زمانمند ارزش‌ها در حفاظت و مرمت آثار تاریخی فرهنگی با استناد به آرای اندیشمندان و اسناد جهانی». نشریه تاریخ و فرهنگ. سال 49. شماره 1. پیاپی 98. صص: 9-36.
ـ سجادی، ژیلا؛ احمدی دستجردی، حمید. (1387). «بررسی علل و پیامدهای اجتماعی فضایی مهاجرت‌های درون‌شهری مطالعه موردی: بافت قدیم تهران‌پارس در منطقه 8 شهرداری تهران». پژوهشهای جغرافیای انسانی. دوره 41. شماره 66. صص:116-99.
ـ سعیدی‌خواه، عبدالصمد؛ شاطریان، محسن؛ توفیقی، مسعود. (1383). «بررسی تأسیسات و تجهیزات شهری (پست، مخابرات، آتش‌نشانی) و مکان‌یابی آن‌ها در بافت قدیم و جدید شهر مشهد». پایاننامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری. دانشگاه سیستان و بلوچستان.
ـ سیدی‌فرخد، سیدمهدی.(1387). گزیده تاریخ و جغرافیای تاریخی شهر مشهد (از آغاز تا انقلاب اسلامی). مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی(به نشر‏‫).
ـ شایسته فر، مهناز. (1389). «بررسی مضمونی کتیبه‌های گنبد الله‌وردی خان در حرم مطهر امام رضا g». مجله کتاب ماه هنر. اردیبهشت 1389. شماره 140. صص: 78 - 89.
ـ شماعی، علی؛ احمدپور، احمد. (1383). «تحلیلی بر سیاست‌ها و برنامه‌های بهسازی و نوسازی شهری در برنامه‌های توسعه کشور». پژوهشهای جغرافیایی. دوره 36. شماره 49. صص:179-202.
ـ عالم‌زاده،  بزرگ. (1394). حرم رضوی به روایت تاریخ. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی(به نشر).
ـ عرفانیان، منا. (1380). «سیری در تجربه‌های مداخله در بافت مرکزی مشهد». مجله هفت شهر. سال دوم. شماره 3. صص:6-7.
ـ عزیزی، محمدمهدی. (1379). «سیر تحول سیاستهای مداخله در بافتهای کهن شهری در ایران». مجله هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی. شماره 7 (1379). صص: 37-46.
ـ علیزاده، سیامک. (1379). «رمانتیسم و نسبت آن با حفاظت و مرمت آثار تاریخی». فصلنامه هنرنامه. پیاپی 8 . صص:86-100.
ـ عندلیب، علیرضا. (1389). اصول نوسازی شهری: رویکردی نو به بافتهای فرسوده. تهران: ارس رایانه ، آذرخش.
ـ غلامی، یونس؛ زنگی‌آبادی، علی؛ رهنما، محمدرحیم. (1387). «تحلیل اثرات کالبدی طرح توسعه حرم مطهر امام رضا g بر فضای پیرامون». پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان.
ـ فاضل بسطامی، نوروز علی بن محمدباقر. (1288). تحفه رضویه [نسخه خطی]. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
ـ فرجی، سهیلا. (1395). «مستندسازی بناهای تاریخی». فصلنامه نقد کتاب تاریخ . پیاپی 9 و 10. صص: 85-94.
ـ فلاحیان سید حسن. (1397). «آداب ظاهری و باطنی زیارت». فصلنامه میقات حج. پیاپی ۱۰۴. صص: ۷ -۲۴.
ـ قلعه‌نویی، محمود؛ پیربابایی، محمدتقی؛سلطان احمدی، الناز؛ محسن حقیقی، نسرین. (1397). «بررسی اولی ارزش‌های میراث معماری و شهرسازی مجموعه میدان نقش جهان اصفهان». دوفصلنامه مرمت و معماری ایران. شماره 16. سال هشتم. صص: 39-50.
ـ کشاورز، محسن؛ مهدی زاده، فاطمه. (1397). «آموزش مرمت بناهای تاریخی با رویکرد به علوم میان‌رشته‌ای». مجله صفه. پیاپی 81. صص: 85-98.
ـ ماجدی، حمید. (1389). «توسعه‌های شهری امروز، بافت‌های فرسوده آینده». نشریه هویت شهر. دوره چهارم. شماره 6. صص:87-94.
ـ مظفر، فرهنگ؛ احمدی، فریال؛ اسد‌پور، علی. (1392). «تحلیل کمی مقاله‌های مرمت در نشریه‌های ترویجی تخصصی کشور از سال 1380 تا 1390». دوفصلنامه مرمت و معماری ایران. سال سوم. پیاپی 5. صص: 117-126.
ـ ملویل، چارلز. (1397). شاه‌‌عباس و سفر زیارتی او به مشهد مقدس. ترجمه یزدان فرخی و قدرت‌الله رضایی. تهران: نگارستان اندیشه.
ـ منصوری ، سید امیر؛ خانی، علی. (1387). طرح ویژه نوسازی بافتهای فرسوده. تهران: نشرری پور، سازمان نوسازی شهرتهران.
ـ مهران، المیرا. (1381). برنامه‌ریزی تجدید حیات بافت‌های تاریخی با تأکید بر برنامه‌ریزی گردشگری. پایاننامه کارشناسی ارشد برنامهریزی شهری و منطقهای. دانشکده معماری و شهرسازی. دانشگاه شهید بهشتی.
ـ نظامی، ملیکا. (1394). «مرمت شهری، مقایسه تطبیقی مرمت فضایی روستای ابیانه با محلات فنر-بلات». نشریه بوم . شماره 3.
ـ نیک‌زاد، ذات الله؛ ایوبی، رضا. (1398). «تاریخ‌نویسی معماری ایران در خلال تجربه‌های مرمتی نیمه نخست سده چهاردهم شمسی». فصلنامه نامه معماری و شهرسازی. سال دوازدهم. شماره 24. صص: 95-109.
ـ یوسفی علی؛ صدیق اورعی، غلامرضا؛ کهنسال، علیرضا؛ مکری زاده، فهیمه. (1391). «پدیدارشناسی تجربی زیارت امام رضا g». مجله مطالعات اجتماعی ایران. سال ششم. شماره ۳و4. پاییز و زمستان 1391. صص: ۱۸۰ –۱۹۸.