نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه مطالعات فرهنگب و ارتباطات داشگاه باقرالعلوم (ع)

چکیده

شهر زیارتی مشهد مقدس که پایتخت فرهنگی مذهبی ایران لقب گرفته، علاوه بر مرقد امام رضا (ع) حاوی نمادهای پیرامونی است که در فرهنگ عمومی مردم نقش ایفا می‌کند. نمادهای مذهبی ضمن اینکه نشان‌دهنده فرهنگ مردم هستند، تأثیر زیادی در بازنمود و تداوم فرهنگ دارند. بنابراین، مطالعه نمادها، به ویژه نمادهای مذهبی، از منظر مطالعات فرهنگی از اهمیت ویژه برخوردار است. از جمله نمادهای مهم و بسیار معروف پیرامون حرم رضوی «پنجره فولاد» است. نگارنده با اتخاذ رویکرد پدیدار شناختی و استخدام مفهوم «مکان مقدس» میرچا الیاده، برای کشف معانی ذهنی زائران دارای تجربه زیسته پیرامون پنجره فولاد، از فنون «مصاحبه»، «مشاهده»، «مشارکت» و «بررسی اسناد» بهره برده است. تحلیل یافته‌های حاصل از مطالعه میدانی با روش «تحلیل مضمون» نشان می‌دهد پنجره فولاد با مضمون فراگیر «مکان مقدس و متعالی»، در ذهنیت ایرانی، محل تلاقی آسمان و زمین، جزئی از ساختار کلان اماکن مقدس شیعی، دست‌آویز مستحکم، نیروبخش، شفادهنده، امیدبخش، دل‌انگیز، دگرگون‌کننده، محرک جوانمردی و درگاه امام رضا (ع) تلقی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

ـ ابن‌‌بابویه، محمد بن على. (‏1413 ق‏). من لا یحضره الفقیه. مصحح: علی‌اکبر غفاری. چاپ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ـ  ــــــــــــــــــــــــ‏. (1378 ق‏). عیون أخبار الرضا g. مصحح: مهدی لاجوردى. تهران: نشر جهان.
ـ اربلی، علی بن عیسی. (1381 ق). کشف الغمه فی معرفه الائمه. به تصحیح هاشم رسولی محلاتی. تبریز: بنی هاشمی.
ـ اسمیت، فلیپ و الگزندر رایلی. (1394). نظریه فرهنگی. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: علمی.
ـ اِلیاده، میرچا. (1385). رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.
ـ  ــــــــــــ  . (1394). نمادپردازی امر قدسی و هنر. ترجمه محمدکاظم مهاجری. تهران: پارسه.
ـ  ــــــــــــ  . (1395). تاریخ اندیشههای دینی. ترجمه بهزاد سالکی. ‌تهران: کتاب پارسه.
ـ  ــــــــــــ  . (1375). مقدس و نا مقدس. ترجمه‌ نصرالله زنگویی. تهران: سروش.
ـ امامی سیگارودی، عبدالحسین؛ دهقان نیری، ناهید؛ رهنورد، زهرا؛ نوری سعید، علی. (1391). «روش‌شناسی تحقیق کیفی: پدیدارشناسی». فصلنامه پرستاری و مامایی جامعنگر. سال 22. شماره 68.صص:56-63.
ـ آیت‌اللهی، حمیدرضا. (1382). «مقایسه روش تحلیل فلسفی استاد مطهری در اخلاق و روش پدیدارشناسی». مقالات و بررسیها. دفتر 74. صص: 117- 131.
ـ بررتون، جوئل پی. (1377). «فضای مقدس». ترجمه مجید محمدی. فصلنامه نامه فرهنگ. سال ششم. بهار 77. شماره 29. صص: 128- 145.
ـ بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسن. (1378). توضیح المسائل مطابق با فتاوای دوازده نفر از مراجع. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ـ خان محمدی، کریم. (1385). «تحلیل جامعه‌شناختی مناسک مذهبی در فرایند جهانی‌شدن (مطالعه موردی مناسک قالی‌شویان مشهد اردهال)». فصلنامه علمی پژوهشی شیعه شناسی. شماره 13. صص: 71- 90.
ـ  ـــــــــــــــــ. (1398). انسان شناسی فرهنگ مذهبی ایرانیان. قم: دانشگاه باقرالعلوم g.
ـ خمینی(امام )، روح الله. (1367). تحریرالوسیله. ترجمه محمد باقر موسوی همدانی. قم: دارالعلم.
ـ صادق گیوی، امیر. (1394). پنجره فولاد. چاپ چهارم. تهران: میراث اهل قلم.
ـ طبری آملی، محمد بن جریر بن رستم. (1413 ق). دلائل الامامه. قم: بعثت.
ـ عابدی جعفری، حسن. (1390). «تحلیل مضمون و شبکه مضامین». فصلنامه اندیشه مدیریت راهبردی. سال پنجم. شماره دوم. صص: 151- 198.
ـ عالم زاده، بزرگ. (1391). حرم رضوی به روایت تاریخ. چاپ پنجم. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
ـ عناصری، جابر. (1383). «تأثیر تشیع بر ابنیه، اماکن و زیارتگاه‌های مذهبی در ایران». فصلنامه شیعه شناسی. سال دوم. شماره هفتم. صص: 121- 146.
ـ فرامرز قراملکی، احد. (1396). روششناسی مطالعات دینی. چاپ دهم. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
ـ فروزان، بدر. (1324). تاریخ آستان قدس. مشهد: گنجینه کتابخانه آستان قدس رضوی.
ـ فیض کاشانی، ملا محسن. (1415). تفسیر الصافی. به تحقیق حسین اعلمی. چاپ دوم. تهران: انتشارات الصدر.
ـ کتاک، فیلیپ کنراد. (1386). انسانشناسی (کشف تفاوتهای انسانی). ترجمه محسن ثلاثی. تهران: نشر علمی.
ـ گروسی، فاضل خان. (بی‌تا). کتاب مقدس، (عهد قدیم). سفر خروج. (5: 3).
ـ لافورگ، رنه و رنه آلوندی. (1374). نمادپردازی، اسطوره و رمز (مجموعه مقالات).‌ ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.
ـ محدث نوری، حسین بن محمد تقی. (1408 ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. قم: موسسه آل البیت b.
ـ مجلسی، محمدباقر. (1403 ق). بحارالانوار. چاپ دوم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ـ مطهری، مرتضی. (1387). مجموعه آثار. ج 25. چاپ چهارم. تهران: صدرا.
ـ مولوی، عبدالحمید؛ مصطفوی، محمدتقی؛ شکورزاده، ابراهیم. (1388). «سیر تحول معماری و توسعه آستان قدس» (مقاله دایره المعارف ایرانیکا). ترجمه رجبعلی یحیایی. فصلنامه وقف میراث جاویدان. سال هفتم. شماره 65. صص: 32- 49.
- Boyatzis, R. E. (1998), Transforming qualitative information: thematic analysis and
code development, Sage.
- Braun, V. & Clarke, V. (2006), “Using thematic analysis in psychology”, Qualitative Research in Psychology, Vol. 3, No. 2, Pp. 77-101.
- Eliade, mireca, 1959 () the cacred and the profane: the nature of religion translated from the French by Willard R. trask, A Harvest book and world, newyork.
 منابع اینترنتی
ـ حیدری، محمدرضا. (1398). «گزارش رئیس شورای شهر مشهد». خبر آنلاین. تاریخ مراجعه 6/6/99.
www.khabaronline.ir/news/1253932
ـ صافی گلپایگانی، لطف الله.(1387).پایگاه اطلاع رسانی تابناک. تاریخ درج خبر14/8/1387.
Https://www.tabnak.ir/fa/news/24092
ـ صفارهرندی، محمدحسین. (1387). «پایتخت حقیقی ایران مشهد». آستان نیوز: پایگاه اطلاع‌رسانی آستان قدس رضوی. تاریخ درج خبر9/5/87.                                                                                                             87701/www.news.razavi.ir/fa