نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه حکیم سبزواری.

چکیده

شیخ صدوق دو باب از کتاب عیون اخبار الرضا را به موضوع عصمت اختصاص داده و در هر یک روایتی را از امام رضا (ع) نقل کرده است. این دو روایت در موضوع گسترۀ عصمت، بر گونه‌ای از عصمت نسبی که می‌توان از آن با عنوان  عصمت ضروری یاد کرد، دلالت دارد. در این نوع عصمت، بر عصمت مطلق پیامبران از انجام هر گونه گناه، خطا، سهو و فراموشی در آنچه به امر پیامبری و رسالت آنان مربوط می‌شود، پیش از پیامبری و پس از آن تأکید و در عین حال امکان رخداد سهو و خطا در امور نامربوط به پیامبری ایشان آن هم پیش از عصمت پذیرفته شده است. این موضع گرچه با دیدگاه بیشتر عالمان شیعه که به عصمت مطلق باور دارند، متفاوت است اما با توجه به برخی ویژگی‌های دو روایت مانند صراحت در تبیین گستره عصمت و ارائه تأویل از آیات ظاهر در گناه و خطای پیامبران، با اطمینان بیشتر می‌توان مدلول آن‌ را به عنوان دیدگاه مورد تأیید امام رضا (ع) معرفی کرد. عصمت ضروری با دلایل عقلی عصمت ناسازگار نیست و با شواهد متعدد قرآنی، روایی و تاریخی سازگاری بیشتری دارد.

کلیدواژه‌ها

 قرآن کریم.
ـ  آقا بزرگ تهرانی، محمد محسن. (1408ق). الذریعه الی تصانیف الشیعه. قم: اسماعیلیان.
ـ  آمدی، سیف الدین. (1423ق). ابکار الافکار فی اصول الدین. تحقیق احمد محمد مهدی. قاهره: دار الکتب.
ـ  ابن ادریس. (1410ق). کتاب السرائر. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
ـ  ابن بابویه، محمد بن علی. (بی‌تا). عیون اخبار الرضا. ترجمه محمد تقی آقا نجفی اصفهانی. تهران: انتشارات علمیه اسلامیه.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــ. (1372). عیون اخبار الرضا. ترجمه حمیدرضا مستفید و علی اکبر غفاری. تهران: نشر صدوق.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــ. (1378ق). عیون اخبار الرضا. تصحیح مهدی لاجوردی. تهران: جهان.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــ. (1413ق). من لا یحضره الفقیه. تصحیح علی اکبر غفاری. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ـ  ابن حنبل، احمد بن محمد. (1412ق).  مسند الامام احمد بن حنبل.  بیروت: دار احیاء التراث عربی.
ـ  بحرانی، میثم بن علی. (1406ق). قواعد المرام فی علم الکلام. قم: مکتبه آیت الله المرعشی النجفی.
ـ  تفتازانی، سعد الدین. (1407ق). شرح العقاید النسفیه. قاهره: مکتبه الکلیات الازهریه.
ـ  جرجانی، علی بن محمد. (1325). شرح المواقف. قم: الشریف الرضی.
ـ  جوادی آملی، عبدالله. (1379). تفسیر تسنیم. قم: اسراء.
ـ  حر عاملی، محمد بن حسن. (1376). التنبیه بالمعلوم. تحقیق محمود بدری. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ـ  حلی، حسن بن یوسف. (1413ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
ـ  سبزواری، ملاهادی. (1383). اسرار الحکم. قم: مطبوعات دینی.
ـ  سید مرتضی، علی بن حسین. (1411ق). الذخیره فی علم الکلام. تحقیق احمد حسینی. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
ـ  ــــــــــــــــــــــــــــ. (1250ق). تنزیه الانبیاء. قم: الشریف الرضی.
ـ  طباطبایی، محمد حسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
ـ  طبرسی، احمد بن علی. (1371).  الاحتجاج. ترجمه احمد غفاری. تهران: مرتضوی.
ـ  طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تصحیح فضل الله یزدی و هاشم رسولی. تهران: ناصرخسرو.                .
ـ  طوسی، محمد بن حسن. (1373). الرجال. تحقیق محمد جواد قیومی. قم:  مؤسسة النشر الاسلامی .
ـ  ــــــــــــــــــــــــ. (1406ق). الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد. بیروت: دار الاضواء.
ـ  ــــــــــــــــــــــــ. (1407ق). تهذیب الاحکام. تصحیح حسن الموسوی خرسان. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
ـ   ــــــــــــــــــــــــ. (1411ق). العقائد الجعفریه. قم: مکتبه النشر الاسلامیه.
ـ   ــــــــــــــــــــــــ. (بی‌تا). الفهرست. قم: منشورات الشریف الرضی.
ـ  طوسی، محمد بن محمد. (1407ق). تجرید الاعتقادات. تحقیق جلالی حسینی. قم: دفتر تبلبغات اسلامی.
ـ  السیوری، مقداد بن عبدالله. (1405ق). ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین. تحقیق مهدی رجایی. قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی.
ـ  فخر رازی، محمد بن عمر. (1411ق). المحصل. عمان: دار الرازی.
ـ  ــــــــــــــــــــــــــ. (1986). الاربعین فی اصول الدین. قاهره: مکتبه الکلیات الازهریه.
ـ  کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی. تحقیق علی اکبر غفاری و محمد آخوندی. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
ـ  لاهیجی، عبدالرزاق. (1383). گوهر مراد. تهران: سایه.
ـ  مجلسی، محمد باقر. (1403ق). بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ـ  مطهری، مرتضی. (بی‌تا). مجموعه آثار. تهران: انتشارات صدرا.
ـ  مظفر، محمد رضا. (1387). عقاید الامامیه. قم: انتشارات انصاریان.
ـ  مفید، محمد بن محمد بن نعمان. (1413ق). النکت الاعتقادیه. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
ـ  ــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1413ق). اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
ـ  نجاشی، احمد بن علی. (1407ق). رجال النجاشی. تحقیق موسی شبیری زنجانی. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.