نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیارگروه تاریخ دانشگاه ایلام

2 استادیارگروه معارف دانشگاه پیام نور،تهران، ایران

3 دانشجوی دکترای تاریخ اسلام دانشگاه الزهرا(س)

4 دانش آموختۀ دکترای تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین

چکیده

مناظره به معنای گفت و گو میان دو نفر از دیرباز تاکنون یکی از بهترین و موثرترین روش‌ها در تبلیغ و بیان واقعیت‌ها بوده است. از این رو فرهنگ مناظره، خود مستلزم رعایت آداب و شرایطی است که اگر به درستی انجام شود، می‌تواند آثار مثبتی داشته باشد و ما را به سوی سعادت سوق دهد. از آنجا که هدف ائمه به ویژه در فرهنگ رضوی، هدایت مردم است، از این رو بر ماست که به عنوان رهرو در همان مسیر حرکت کنیم و برای اینکه گرفتار آفات مناظره نشویم باید فرهنگ رضوی را در مناظرات خود به کار ببندیم؛ زیرا ایشان با تفکر و اندیشۀ سازنده در مناظرات توانستند حقانیت اسلام و آموزه‌های شیعی را تبیین کنند. از این رو سؤال این پژوهش آن است که آداب مناظره در فرهنگ رضوی چیست و چگونه می‌توان در دنیای امروز آن را به کار بست؟ این پژوهش به شیوۀ توصیفی تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع معتبر و تبیین علمی داده‌ها انجام گرفته است. دستاورد این پژوهش آن است که با مطالعۀ مناظرات رضوی، شاخص‌های مناظره و آداب و شرایط درست آن از قبیل حق‌جویی و حقیقت‌یابی، رعایت انصاف، احترام و تکریم طرف مقابل، مدارا و نرم‌خویی با طرف مقابل به دست می‌آید که با تکیه بر فرهنگ رضوی در صورت رعایت شرایط و آداب مناظره می‌توان در کرسی‌های آزاد اندیشی از آن سود برد.

کلیدواژه‌ها

 قرآن کریم.
ـ  آییننامه تشکیل کرسیهای آزاد اندیشی در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی سراسر کشور.(1393). وزارت علوم و فناوری.
ـ  ابراهیمی، امید؛ محمدی،دل آرام. (1397). «آسیب شناسی مناظره براساس الگوی مناظرات امام رضاg». فصلنامه فرهنگ رضوی . س6. ش21. صص: 173ـ  198.
ـ  ابن بابویه، محمد بن علی.( 1378ق). عیون الاخبارالرضا g. تحقیق مهدی لاجوردی. تهران: نشر جهان.
ـ  ــــــــــــــــــــــــ. ( 1398ق). التوحید. تحقیق هاشم حسینی. قم: جامعة مدرسین.
ـ  ــــــــــــــــــــــــ. ( 1376).  الآمالی. تهران: نشر کتابچی.
ـ  ابن شهر آشوب، محمد بن علی.( 1379ق). مناقب آل ابی طالب. قم: نشر علامه.
ـ  ابن شعبه حرانی،حسن بن علی. (1366). تحف العقول عن آل رسول . ترجمه علی اکبر غفاری. تهران:کتابچی.
ـ  اربلی، علی بن عیسی. ( 1381ق). کشف الغمه فی معرفه الائمه. تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی. تبریز: نشر بنی هاشمی.
ـ  اکبری، امیر.(1392). «نقش حضور امام در گسترش تحولات فرهنگی و آزاد اندیشی ». فصلنامه فرهنگ رضوی. سال اول.شمارة اول. صص: 135ـ  156.
ـ  برنجکار، رضا.(1383). درآمدی بر آزاد اندیشی و نظریه پردازی در علوم دینی. قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
ـ  بستانی، فؤاد. ( 1375). فرهنگ ابجدی. تهران: نشر اسلامی.
ـ  جرجانی، علی بن محمد. (1406). التعریفات. مصر: المطبعه الخیریه.
ـ  جوادی آملی، عبدالله. (1388). فلسفه الهی از منظر امام رضا g. ترجمه زینب کربلایی. تهران: نشر اسراء.
ـ  حسینی، سید حسین.(1392). نهضت تولید علم،کرسی های نظریه پردازی و آزاد اندیشی. تهران:آوای نور.
ـ  حسینی، علیرضا ؛ غفوری فر، محمد؛ علیزاده، حامد و آریانفر، مهدی.(1397).« مؤلفه های مناظره ای علمی امام رضا g الگویی برتر برای آزاد اندیشی دینی و نشر اسلام در دنیای معاصر». فصلنامه فرهنگ رضوی. سال 6. شماره 22. صص: 149ـ  177.
ـ  حسینی زبیدی، محمدمرتضی.( 1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. تحقیق و تصحیح علی هلالی و علی سیری. بیروت: دارالفکر.
ـ  حسینی میرصفی، سیده فاطمه.(1384). شیوه مناظرات انبیا و امام صادقg. تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــــــــ.(1391). «شیوه قرآنی مناظرات امام صادق g». فصلنامه بینات. س19. ش76. صص: 139ـ  161.
ـ  حسینی همدانی، محمدحسین.(1404ق). انوار درخشان. تهران: لطفی.
ـ  خواجه سروی، غلامرضا ؛ حسینی، سیدجواد. (1393). « تبارشناسی آزاد اندیشی در سنت مردم سالاری دینی ( مطالعه موردی: سیرة رضوی)». فصلنامه فرهنگ رضوی. سال دوم. شمارة 8. صص: 79ـ  104.
ـ  دهخدا، علی اکبر.(1377). لغتنامه. زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی. تهران: نشر دانشگاه تهران.
ـ  راغب اصفهانی، أبوالقاسم حسین بن محمد. ( 1418ق). معجم مفردات الفاظ قرآن کریم. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ـ  رحیمی، مرتضی ؛ سلیمانی، سمیه. (1397). « جدال أحسن از دیدگاه امام رضاg». فصلنامه فرهنگ رضوی. سال 6. شمارة 24. صص: 185ـ  212.
ـ  رضازاده کهنگی، فریبا؛ فارسی نژاد، علیرضا. (1394). « اصول علمی و اخلاقی مناظره‌های رضوی». فصلنامه فرهنگ رضوی. سال 3. شمارة 9. صص: 37ـ  58.
ـ  روحی برندق، کاوس.(1396). « اخلاق و مهارت های مناظره در مناظره های امام رضا g: مطالعه موردی: مناظره های امام رضا g با متکلمان ادیان و مذاهب». فصلنامه فرهنگ رضوی. سال 5. شمارة 18. صص: 7ـ  35.
ـ  . (1397). «اخلاق گفتگو در قرآن و حدیث؛ با تأکید بر مناظره‌های امام رضا g». فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی. دوره22.ش74. صص: 53ـ  74.
ـ  شریعتی سبزواری، محمدباقر.(1389). مناظره و تبلیغ: فن مناظره، مجادله، مغالطه و خطابه. قم:  نشر بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود f و مرکز تخصصی امامت و مهدویت.
ـ  شهیدثانی، زین الدین بن علی.(1374) . منیه المرید فی آداب المفید و المستفید. ترجمه سیدمحمدباقر حجتی. چاپ بیستم. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
ـ  طباطبایی، محمد حسین.(1417ق). المیزان. قم: نشر اسماعیلیان.
ـ  طبرسی، احمد بن علی.(1403ق). الاحتجاج علی اهل اللجاج. تحقیق محمدباقر خرسان. مشهد: نشر مرتضی.
ـ  طبرسی، علی بن حسن.(1385ق). مشکاه الأنوار فی غرر الأخبار. نجف: مکتبه الحیدریه.
ـ  طوسی، خواجه نصیرالدین. (1362). اساس الإقتباس. تهران: نشر دانشگاه تهران.
ـ  علی بن موسیg.( 1406ق).  الفقه المنسوب إلی الإمام الرضا g. مشهد: موسسة آل البیت b.
ـ  غرویان، محسن. (1387). فن مناظره. قم: دارالعلم.
ـ  غفوری فر، محمد؛ علیزاده، حامد. (1395). « مولفه های گفتمان مبتنی بر آراداندیشی در مناظره های رضوی راهبردی آرمانی برای آسیب شناسی چالش ها وموانع تحقق کرسی های آزاد اندیشی». مجموعه مقالات سیزدهمین جشنواره بین المللی امام رضاg(همدلی و همگرایی پییروان ادیان در آموزه های رضوی). قزوین. دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره).
ـ  فتال نیشابوری، محمدبن احمد.( 1375). روضه الواعظین و بصیره المتعظین. قم: دارالرضی.
ـ  فضل الله، محمدجواد.(1382).تحلیلی از زندگانی امام رضاg.ترجمه محمدصادق عارف. مشهد: نشر آستان قدس رضوی.
ـ  قرشی، علی اکبر.( 1412ق). قاموس قرآن. تهران: نشر دارالکتب الإسلامیه.
ـ  قرشی، محمدباقر شریف.(1382). پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضاg. ترجمه سیدمحمد صالحی. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
ـ  کلینی، محمدبن یعقوب.(1407ق). اصول کافی. تهران: دارالکتب الإسلامیه. 
ـ  مجلسی، محمد باقر.( 1403ق). بحارالانوار. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
ـ  مجیدی، حسن.(1392). «تحلیل گفتمان مناظره‌های امام رضاg». فصلنامه فرهنگ رضوی. سال 1. شمارة 2. صص: 9ـ  39.
ـ  محدثی، جواد.(1388). «مناظره و جدل، آفت بزرگ رسانه‌ها». مجله فرهنگ کوثر. ش80. صص:116ـ  127.
ـ  محمدی ری شهری، محمد.(1383). مناظره و گفت وگو در اسلام. قم: دارالحدیث.
ـ  محمودی، مرضیه؛ خاکپور، حسین؛ گلی، مهرناز؛ نوری، ابراهیم.(1394). «اخلاق مناظراتی و مناظرات اخلاقی در سیره رضوی و شیوه به کارگیری آن در کرسی های آزاد اندیشی». فصلنامه پژوهشی اخلاق زیستی. سال 5. شماره 15. صص:163ـ  194.
ـ  محمودی، مرضیه.(1394). «اصول و روش های کرسی های  آزاد اندیشی با الهام از سیره رضوی». به راهنمایی حسین خاکپور  و مشاوره مهرناز گلی. پایاننامه کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث. دانشگاه سیستان و بلوچستان.
ـ  مرتضوی، محمد؛ خاتمی، جواد؛ خاتمی، سمیه. (1392). «شاخص های کرسی آزاداندیشی از منظر قرآن». فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی. س17. ش4. صص: 1ـ  13.
ـ  مظفر، محمدرضا. ( 1376). منطق. ترجمة علی شیروانی. چاپ ششم. قم: دارالعلم.
ـ  مکارم شیرازی، ناصر.(1388). مناظرات تاریخی امام رضا g با پیروان مذاهب و مکاتب دیگر. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ  هاشمی اردکانی، سیدحسن؛ میرشاه جعفری، سیدابراهیم. (1387). «روش مناظره علمی در سیره‌ آموزشی امام معصوم: مطالعه موردی: مناظرات علمی امام رضا g». دو فصلنامه علمی تخصصی تربیت اسلامی. صص:7ـ  21.
 
منابع اینترنتی
ـ  خامنه ای، سید علی.(1381) بیانات در دیدار اعضاى انجمن اهل قلم. 8 بهمن 1381. پایگاه www.leader.ir. تاریخ مشاهده: 24/09/1396.
ـ  ــــــــــــــــــــ.(1382).بیانات در دیدار جمعى از اعضاى تشکّل ها، کانون ها، هیئت هاى مذهبى و شمارى از نخبگان دانشجویى. 15 آبان 1382. پایگاه: www.leader.ir . تاریخ مشاهده: 01/10/1396.
ـ  ـــــــــــــــــــــ. (1388).بیانات در دیدار جمعى از نخبگان علمى کشور.6 آبان 1388. پایگاه: www.leader.ir .تاریخ مشاهده: 01/10/1396.