نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه مطالعات فرهنگ و ارتباطات داشگاه باقرالعلوم (ع)

2 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه باقرالعلوم(ع)

چکیده

       نیمی از جوامع بشری را زنان تشکیل می‌دهند؛ در حالی‌ که در گذشته به دلایل سنتی زنان از حضور اجتماعی محروم بوده و درجه دوم محسوب می‌شده‌اند؛ بنابراین کنش‌های اجتماعی زنانه معنادار است. علاوه بر این، زنان تربیت فرزندان را بر عهده دارند و در «اجتماعی شدن» نسل آینده نقش بیشتری نسبت به مردان خواهند داشت. از جمله کنش‌های اجتماعی زنان، کنش‌های مذهبی است. همواره زنان به لحاظ باور و رفتار، مذهبی‌تر از مردان هستند و در اماکن مذهبی نیز بیشتر مشاهده می‌شوند. از این حیث مطالعه «زیارت زنانه» اهمیت دارد. در این مقاله، با رویکرد پدیدارشناختی و با بهره‌گیری از فنون مشاهده، مصاحبه و بررسی اسناد زیارت بانوان در حرم امامزاده محسن‌بن‌موسی‌بن‌جعفر(ع) که به دلیل انتساب به امام رضا (ع)، با استقبال زیادی مواجه شده، مورد بررسی انسان‌شناختی قرار گرفته است. طبق نتایج به ‌دست‌ آمده، زیارت در «تجربۀ زیسته» زنان به لحاظ معنای مندرج و خودآگاه، کارکردهای «حاجت‌خواهی»، «التیام و تشفی»، «تکلیف‌‌مداری»، «جایگزینی نمادین»، «تبادل مادی»، «خودشکوفایی»، «همبستگی غیابی» و «تشکر» را در بر می‌گیرد و بر اساس معناکاوی محقق با رهیافت اتیک (etic) متضمن معانی «تقدس‌بخشی»، «ایدئال‌گرایی»، «همذات‌پنداری»، «کسب تجربۀ دینی»، «اندماج انگیزشی» و «ابطال‌ناپذیری» است.

کلیدواژه‌ها

ـ قرآن مجید.
ـ اسمیت، فلیپ و الگزندر رایلی. (1394). نظریه فرهنگی. ترجمۀ محسن ثلاثی. چاپ اول. تهران: علمی.
ـ  اِلیاده، میرچا. (1375). مقدس و نا مقدس. ترجمه‌ نصرالله زنگویی. چاپ اول. تهران: سروش.
ـ  امامی سیگارودی، عبدالحسین؛ دهقان نیری، ناهید؛ رهنورد، زهرا؛ نوری سعید، علی. (1391). «روش‌شناسی تحقیق کیفی: پدیدارشناسی». فصلنامه پرستاری و مامایی جامعنگر. س 22. ش 68. صص: 56ـ 63.
ـ  بیتس، دانیل؛ پلاگ، مزد. (1375). انسانشناسی فرهنگی. ترجمۀ‌ محسن ثلاثی. چاپ اول. تهران: انتشارات علمی.
ـ  تقی زاده، محمود؛ خان‌محمدی، کریم. (1388). «بررسی پدیدارشناختی پدیده‌ چنار خون‌بار الموت قزوین». شیعه شناسی. س 7. ش 26. صص: 55ـ 92.
ـ  تیموتی، دالن جی، السن، دانیل اچ. (1392). گردشگری، دین و سفرهای معنوی. ترجمه محمد قلی پور و احسان مجیدی فرد. چاپ اول. تهران: جامعه شناسان.
ـ خان‌محمدی، کریم؛ مؤذن، معصومه. (1394). «انسان‌شناسی قدمگاه (مطالعه موردی بیت النور)». فصلنامه فرهنگ رضوی. ش 11. س 3. صص: 7ـ 39.
ـ  سیف اللهی، عبدالحسین. (1379). امامزادگان ایران را بهتر بشناسیم امامزاده محسنبنموسیبنجعفر g (امامزادۀ غریب). چاپ اول. اصفهان: نقش مانا.
ـ طالبی، ابوتراب؛ براق علی پور، الهه. (1394). «گونه‌شناسی زیارت و دین‌داری زائران و معناکاوی کنش زیارت زائران امام رضا علیه‌السلام». فصلنامه علوم اجتماعی. ش 69. صص: 75ـ 106.
ـ عابدی جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمد سعید؛ فقیهی، ابوالحسن؛ شیخ زاده، محمد. (1390). «تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی». اندیشه مدیریت راهبردی. سال پنجم، ش 10. پاییز و زمستان 1390. صص: 151-198.
ـ  عابدی، احمد. (1376). فلسفۀ زیارت (شرح و تحقیق زیارت القبور فخر رازی). قم: انتشارات زائر.
ـ فرامرز قراملکی، احد. (1396). روششناسی مطالعات دینی. چاپ دهم. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
ـ  فکوهی، ناصر. (1395). مبانی انسانشناسی. چاپ پنجم. تهران: پردیس دانش.
ـ کتاک، فیلیپ کنراد. (1386). انسانشناسی (کشف تفاوتهای انسانی). ترجمه محسن ثلاثی. تهران: نشر علمی.
ـ  کوئن، بروس. (1395). مبانی جامعهشناسی. ترجمه غلام عباس توسلی و رضا فاضل. چاپ 27.تهران: سمت.
ـ  مجیری، محمدرضا. (1388). «زیارت». دوماهنامه تربیتی اخلاقی خلق. ش 15. صص: 1-2.
ـ  محمدی، جمال؛ صالحی، صادق؛ نیکوفال، زینب. (1396). «پدیدارشناسی تجربی گردشگران اماکن مذهبی (مورد مطالعه: اماکن زیارتی شهرستان هرسین)». مجله برنامهریزی و توسعه گردشگری. س6. ش20. صص: 34ـ 55.
ـ منتظرالقائم، اصغر. (1393). امامزادگان و حیات فرهنگی. به کوشش احمد شرفخانی. چاپ اول. اصفهان: چاپ و نشر سازمان اوقاف و امور خیریه.
ـ  موسوی مقدم، سید محمد. (1396). «واکاوی فقهی مشروعیت زیارت قبور توسط زنان با تأکید بر مبانی قرآن و سنت». پژوهشهای فقهی. ش 1. دوره 13. صص: 101ـ 123.
ـ  الباقیات الصالحات خیر لکم؛ سپاسگزاری از مردم. نشریه اداره کل اوقاف منطقه استان اصفهان. (1346).جلد اول.
ـ  همایی شیرازی، جلال‌الدین. (1390). کتاب تاریخ اصفهان. چاپ اول. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سایت‌ها
ـ پایگاه جامع امامزادگان و بقاع متبرکه ایران اسلامی. تاریخ مراجعه 18/7/97. www.emamzadegan.ir.