نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه مطالعات انقلاب اسلامی دانشگاه امام صادق(علیه‌السلام)

2 دانشجوی دکترای علوم سیاسی دانشگاه امام صادق(علیه السلام)

3 دانشجوی دکترای علوم سیاسی دانشگاه امام صادق(علیه‌السلام)

چکیده

«قدرت نرم» کلیدواژه‌ای اساسی در واژگان علوم سیاسی معاصر است که کاربست و مفهوم آن سابقه‌ای طولانی دارد و در سیرۀ معصومان و بزرگان دین مبین اسلام به‎کرّات نمونه‌های توجه و کاربست آن مشاهده می‌شود. در این میان، سیرۀ فردی و حکومتی حضرت امام علی بن موسی‌الرضا (علیهما‌السلام) مشحون از مواردی است که عنایت ویژۀ ایشان به این مفهوم سرنوشت‌ساز را چه در دوران پیش از ولایتعهدی و چه پس‌ از آن نشان می‌دهد. نگاشتۀ حاضر تلاشی در راستای تبیین اصول، ابزارها و نمونه‌های کاربست قدرت نرم در سیره امام رضا (علیه‌السلام) است که کوشیده جامعیت این مفهوم در قول و فعل این امام همام (علیه‌السلام) را درخور استعداد خود به تصویر بکشد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که توحید، امامت و عدالتِ در امتداد نبوت، اصول بنیادین قدرت نرم رضوی را شکل می‌دهد و تقیه، مناظره و معجزه در زمره مهم‌ترین ابزارهای مورد استفادۀ حضرت در حوزۀ اعمال قدرت نرم است. همچنین، بر مبنای این اصول و ابزارها و در چارچوب نقشۀ راهِ ارائه‌شده، می‌توان کاربست قدرت نرم رضوی در قبال شیعیان امامیه، علمای سایر ادیان، غالیان و حکومت مأمون عباسی به‌عنوان نمونه‌هایی گویا برای تشریح منظومه قدرت نرم رضوی را تبیین کرد و از مجرای واکاوی آن‌ها جایگاه والای بهره‌گیری از قدرت نرم از منظر امام رضا (علیه‌السلام) را بر مبنای شواهد تاریخی ضمن استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی نشان داد؛ کاربستی که خود از گستردگی مبارزه نرم حضرت رضا (علیه‌السلام) با دستگاه خلافت حکایت دارد.

کلیدواژه‌ها

ـ نهج‌البلاغه.
ـ ابن‌بابویه، ابوجعفر محمدبن‎علی. (1392). عیون اخبار الرضا. مترجم: آقا نجفی اصفهانی. قم: انتشارات نبوغ.
ـ ابن‎حمزة طوسی، محمدبن علی. (1419ق). الثاقب فی المناقب. به کوشش: علوان، نبیل رضا. قم: انصاریان.
ـ اربلی،علی بن عیسی. (1382). کشف الغمه فی معرفه الائمه. ترجمه و شرح زواره ای. تهران: انتشارات اسلامیه.
ـ افتخاری، اصغر. (1387). قدرت نرم، فرهنگ و امنیت؛ مطالعه موردی بسیج. تهران: دانشگاه امام صادق g.
ـ ـــــــــــــ .(1391). «مفهوم و جایگاه جنگ نرم در گفتمان انقلاب اسلامی». فصلنامه پژوهشنامه انقلاب اسلامی. س اول. ش2. بهار 1391.صص:1-27.
ـ افتخاری، اصغر؛ کمالی، علی. (1394). «ساختار قدرت نرم در گفتمان اسلامی». دو فصلنامه مطالعات قدرت نرم. س پنجم. ش12. بهار و تابستان 1394.صص:9-28.
تربتی‎نژاد، حسن. (1395). تقیه در اندیشه سیاسی شیعه. قم: دانشگاه مفید.
ـ جعفری‎پناه، مهدی و پوراحمدی، حسین. (1392). «قدرت نرم از دیدگاه اسلام و کاربرد مؤلفه‌های آن در  جمهوری اسلامی ایران». دوفصلنامه مطالعات قدرت نرم. دوره 3. ش8. صص: 113-97.
ـ جعفریان، رسول. (1377). تاریخ تشیع در ایران. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
ـ جوشقانی، حسین. (1389). جنگ نرم از دیدگاه قرآن. تهران: انتشارات ساقی.
ـ حاج‎امینی، یدالله. (1394). «قدرت نرم در سیره پیامبر اعظم». پایاننامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه پیام نور.
ـ حبیبی‎تبار، حسین و مروّجی طوسی، محمدمحسن. (1392). «توحید و امامت در حدیث سلسله‌الذهب». نشریه کلام اسلامی. ش85. بهار.
ـ حرّ عاملی، محمدبن‎حسن. (1422ق). اثبات الهداه بالنصوص و المعجزات. بیروت: الاعلمی.
ـ حکیمی، محمدرضا. (1380). الحیاه. احمد آرام. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
ـ خدادادی، حجت. (1391). «قدرت نرم در سیره علوی». پایاننامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه امام صادق g.
ـ دهخدا، علی‌اکبر. (1363). لغتنامه فارسی. تهران: مؤسسه لغت‌نامه دهخدا.
ـ راوندی، قطب‌الدین. (1409ق). الخرائج و الجرائح. قم: مؤسسه الامام المهدی.
ـ ردادی، محسن. (1389). منابع قدرت نرم؛ سرمایه اجتماعی در اسلام. تهران: دانشگاه امام صادق g.
ـ رفیعی، علی. (1374). تاریخ زندگانی امام رضا g. تهران: فیض.
ـ زرین‌کوب، عبدالحسین. (1363). شعر بیدروغ شعر بینقاب. چاپ چهارم. تهران: جاوید.
ـ طبرسی، احمد بن علی. (1403 ق). الاحتجاج علی اهل اللجاج. مشهد: مرتضی.
ـ عاملی، جعفرمرتضی. (1365). زندگانی سیاسی امام رضا. ترجمه دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. قم: کنگره جهانی حضرت رضا g.
ـ عمید، حسن. (1359). فرهنگ عمید. تهران: امیرکبیر.
ـ فدوی، احمد؛ کدخدایی، عباسعلی و داوریار، محمدعلی. (1396). «تحلیل فقهی قدرت نرم نهاد مرجعیت شیعی با تاکید بر شئون دوگانه فتوا و حکم». دوفصلنامه مطالعات قدرت نرم. دوره 7. ش16. صص: 131-106.
ـ قمی، شیخ‎عباس. (1380). تتمه المنتهی در تاریخ خلفا و علما. تحقیق صادق حسن‌زاده. قم: اعتماد.
ـ کارخانه، علی. (1392). سیره سیاسی امام رضا g و تحلیل مسئله ولایتعهدی. قم: بوستان کتاب.
ـ کرباسی، وحید. (1391). «قدرت نرم از نگاه قرآن کریم». پایاننامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه امام صادق g.
ـ کریمی، محمود؛ کاظمی، ابوالفضل و دیمه‎کار، محسن. (1392). «واکاوی اصول و گونه‌های اعجاز در سیرة امام رضا g». فصلنامه فرهنگ رضوی. س اول. ش1. بهار 1392.صص:87-133.
ـ کلینی، محمدبن یعقوب. (1388 ق). الاصول من الکافی. مصحح و تعلیق: علی‌اکبر غفاری. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ـ مجلسی، محمدباقر. (1404ق). بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار. بیروت: موسسه الوفاء.
ـ ـــــــــــــــــ . (بی‌تا). بحارالانوار. تهران: اسلامیه.
ـ مصطفوی، جواد. (1364). «روش پیشوایان دین در تبلیغ اسلام». مشکوه. ش8. تابستان 1364.صص: 9-28.
ـ مطهری، حمیدرضا. (1378). زندقه در سدههای نخستین اسلامی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
- Nye, Joseph (2005). Soft Power: The Means to Success in World Politics, New York: Public Affairs.