Document Type : Original Article

Authors

1 Postdoc Researcher, university of Isfahan

2 Professor of History Department, Faculty of Literature and Humanities, Univesity Of Isfahan, Isfahan, Iran

Abstract

In the middle history of Iran, in places where Sādāt [offspring and descendants of an Imam] were present, the position of Naqīb [chief of a tribe or other group or community] supervised the affairs related to Sādāt. The city of Mashhad is one of the places where different groups of Sādāt settled after the martyrdom of Imam Riḍā (as). Subsequently, there was a Naqīb to oversee their affairs. From the Ilkhāni period and especially the Ghāzān period (703-694 AH) Naqīb of Sādāt became the Naqīb of Mashhad. During the Timurid period, on the one hand, the city of Mashhad expanded, and on the other hand, with the space provided for the freer functioning of the Shiites until the formation of the Safavid period, Sādāt and Nuqabā enjoyed a wider role and function in Mashhad. Therefore, the role of Nagībān in this period in the administration of the city of Mashhad and the holy shrine is significant. This research tries to study and analyze the role of Naqībān in the development of Raḍavī culture, duties and consequences of their performance in the period under review in a descriptive-analytical method and historical approach based on library studies.
Findings show that the Naqībān, while maintaining their previous duties such as managing the shrine of Imam Riḍā (as) and the guardianship of Sādāt near the shrine of Imam Riḍā (as) and living in the city, also held the leadership of the city of Mashhad. By establishing relations and converging with the political rulers of their time and gaining their support, the Naqībān provided the conditions for promoting the culture of pilgrimage of Imam Riḍā (as) in addition to the spread of Shiism. And by playing a role in the administration of the shrine of Imam Riḍā (as), they promoted the holy shrine, promoted Raḍavī culture and also the development of the holy city of Mashhad.

Keywords

ـ ابن‌اثیر، عزالدین علی.(1371). تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران. ترجمه: عباس خلیلی و ابوالقاسم حالت. تهران: موسسه مطبوعات علمی.
ـ ابن‌بطوطه، شمس‌الدین.‏(1376). رحله ابن‌بطوطه. چاپ ششم. تهران: آگه.
ـ ابن‌طقطقی، محمد بن علی.(1418ق). الأصیلی فی أنساب الطالبین. محقق: مهدی رجایی. قم: کتابخانة عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
ـ ابن‌فندق، علی بن زید بیهقی.(1361). تاریخ بیهق. مصحح احمد بهمنیار. تهران: کتابفروشی فروغی. 
ـ اسفزاری، معین‌الدین محمد زمچی.(1338). روضات‌الجنات فی‌اوصاف مدینه هرات. مصحح: سید محمد کاظم امام. تهران: دانشگاه تهران.
ـ   ــــــــــــــــــــــــــــــــــ.(1012ق). منشآت اسفزاری. کتابخانه مجلس شورای اسلامی: نسخه خطی.
ـ اعتمادالسلطنه، محمد حسن.(1302ق). مطلع الشمس. تهران: چاپ سنگی.
ـ اقبال آشتیانی، عباس.(1384). تاریخ مغول. چاپ هشتم. تهران: امیرکبیر.
ـ الهیاری، فریدون؛ فیاض انوش، ابوالحسن ؛ گودرزی، معصومه.(1394).«نهضت توسعه نهادهای آموزشی در دورة تیموری و
ـ انزابی‌نژاد، رضا.(1388). بیست وقفنامه از خراسان. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ اوکین، برنارد.(1386). معماری تیموری در خراسان. ترجمة علی آخشینی. چاپ اول. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ بناکتی، ابوسلیمان داود بن ابی‌الفضل محمد.(1348). تاریخ بناکتی. مصحح: جعفر شعار. تهران: انجمن آثار ملی.
ـ بینش، تقی.(1347).«سنگاب خوارزمشاهی». نامة آستان قدس رضوی. س47. ش38. صص108-75.
ـ بیهقی، علی بن زید(1385). لباب‌الانساب. به اهتمام: شهاب‌الدین مرعشی. قم: کتابخانه آیت الله عظمی مرعشی نجفی.
نقش سلاطین و خواتین در پیشبرد آن». مجله پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام. ش17. پاییز و زمستان 94. صص:19-46.
ـ جلالی، غلامرضا.(1386). مشاهیر مدفون در حرم رضوی. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ  ـــــــــــــــــ.(1389). مشاهیر مدفون در مشهد و حومه. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ  ـــــــــــــــــ.(1392). مزارات ایران. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ جلالی، میثم.(1394). آثار سنگی موزة آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ جوینی، علاءالدین عطاملک بن بهاءالدین محمد بن محمد.(1385). تاریخ جهانگشای جوینی. مصحح: محمد قزوینی. چاپ چهارم. تهران: دنیای کتاب.
ـ جوینی، منتجب‌الدین بدیع اتابک علی بن‌احمد.(1384). عتبةالکتبه مجموعه مراسلات دیوان سلطان ‏سنجر. تصحیح: محمد قزوینی و عباس اقبال. تهران: اساطیر.
ـ حافظ ابرو، عبدالله بن لطف الله.(1380). زبدة التواریخ. مصحح: حاج سید کمال حاج سید جوادی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـ حسن‌آبادی، ابوالفضل ؛ یحیایی، علی.(1393). «تولیت». دائرهالمعارف آستان قدس رضوی، ج1. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
ـ حسن‌آبادی، ابوالفضل.(1387). سادات رضوی در مشهد از آغاز تا پایان قاجاریه. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ حسینی تربتی، ابوطالب.(1342). تزوکات تیموری. تهران: کتابفروشی اسدی.
ـ خالقی، محمد هادی.(1387). دیوان نقابت پژوهشی درباره پیدایش و گسترش تشکیلات سرپرستی سادات. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
ـ خراسانی، محمد هاشم.(1388). منتخب التواریخ. تهران: اسلامیه.
ـ خزایی، محمد.(1388). «ساختار و نقش‌مایه‌های مدارس دوره تیموری در خطة خراسان». مطالعات هنر اسلامی. پاییز و تابستان88. صص:59-78.
ـ خنجی، فضل الله بن روزبهان.(1384). مهمان نامه بخارا. تصحیح: منوچهر ستوده. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین.(1380). تاریخ حبیب السیر. چاپ چهارم. تهران: خیام.
ـ   ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ.(1385). تاریخ روضه‌الصفا فی سیره الانبیاء و الملوک و الخلفا. به اهتمام: جمشید کیانفر. تهران: اساطیر.
ـ رضایی برجکی، اسماعیل.(1397). اطلس تاریخی سادات ایران. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ الرضوی، میرزا محمد باقر.(1352). شجره طیبه. به اهتمام: محمدتقی مدرس رضوی. تهران: چاپخانه حیدری.
ـ سجادی، صادق.(1374).«آستان قدس رضوی». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
ـ سلطان‌زاده، حسین.(1364). تاریخ مدارس ایران از عهد باستان تا تأسیس دارالفنون. چاپ اول. تهران: آگاه.
ـ سمرقندی، کمال‌الدین عبدالرزاق.(1383). مطلع سعدین و مجمع بحرین. مصحح: عبدالحسین نوایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ سوهانیان حقیقی، محمد؛ نقدی، رضا.(1397). آستان قدس رضوی متولیان و نایب‌التولیه‌ها. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ سیدی، مهدی.(1378). تاریخ شهر مشهد. تهران: جامی.
ـ  ــــــــــــــ.(1393).«خواجه عتیق منشی».  دائرة‌المعارف آستان قدس رضوی. ج1. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ سیفی هروی، سیف بن محمد بن یعقوب.(1383). تاریخنامه هرات. تصحیح: غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: اساطیر.
ـ شبانکاره‌ای، محمد بن علی بن محمد.(1381). مجمع الانساب. تصحیح: میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر.
ـ شوشتری، نورالله بن شریف‌الدین.(1377). مجالس المؤمنین. تهران: اسلامیه.
ـ عطاردی، عزیزالله.(1371). تاریخ آستان قدس رضوی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـ فاضل بسطامی، نوروز علی بن محمد باقر.(1393). فردوس التواریخ. تصحیح: سید حمید سیدی و.... مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ فصیحی خوافی، احمد بن محمد.(1386). مجمل فصیحی. تصحیح: محسن ناجی نصرآبادی. تهران: اساطیر.
ـ القاشانی، ابوالقاسم محمد بن عبدالله.(1384). تاریخ الجایتو. تصحیح مهین همبلی. چاپ دوم. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ کریمی، علیرضا.(1390). «نقابت نقیبان در ایران عصر ایلخانی». پژوهش‌نامه‌ تاریخ اسلام. سال اول. ش 1. صص:137-157.
ـ کفیلی، حشمت.(1378).«معرفی دری نفیس از موزة آستان قدس». خراسان پژوهی. پهار وتابستان 78. سال دوم. ش اول. پیاپی3. صص:9-16.
ـ  ــــــــــــــــ.(1382).«سنگاب خوارزمشاهی». وقف میراث جاویدان. بهار و تابستان82. ش2-41. صص:53-60.
ـ کلاویخو، گونسالس د.روی.(1374). سفرنامه کلاویخو. ترجمه: مسعود رجب نیا. چاپ چهارم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ـ کمونه حسینی، عبدالرزاق.(1388). موارد الاتحاف فی نقباء الاشراف. نجف: مطبعه الآداب.
ـ کیاءگیلانی احمد بن محمد.(1409ق).سراج الانساب. محقق: مهدی رجایی. قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
ـ لمبتون، ا.ک.س.(1362). مالک و زارع در ایران. ترجمه: منوچهر امیری. چاپ سوم. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ مدرسی طباطبایی، سید حسین.(1358).«سخنی چند دربارة نقابت سادات و برنامة کار نقیب». مجلة آینده. ش10 و  و11و12.صص:754-765.
ـ مستوفی، حمدالله.(1362). نزهه القلوب. به اهتمام: گای لیسترانج. تهران: دنیای کتاب.
ـ ملک شاه حسین بن ملک غیاث‌الدین. محمد بن شاه محمود سیستانی.(1383). احیاءالملوک. تصحیح: منوچهر ستوده. چاپ دوم. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ منشی، محمد بن علی بن جمال الاسلام.(1356). همایون نامه. به اهتمام: رکن الدین همایونفرخ. شیراز: دانشگاه ملی ایران.
ـ مولوی، عبدالحمید.(1343). «بند گلستان». نامه آستان قدس. مرداد43. ش18. صص:45-37.
ـ میبدی، حسن بن معین‌الدین.(1376). منشآت میبدی. مصحح: نصرالله فروهر. تهران: میراث مکتوب.
ـ میری، مهدی؛ سیدی، مهدی؛ دانشدوست، یعقوب؛ نبک جو، سوسن.(1380).«گنبد خشتی مشهد(مقبره امیر سلطان غیاث الدین محمد بن... موسی بن جعفرg». وقف میراث جاویدان. پاییز و زمستان80. ش36و35. صص:62-149.
ـ نظامی باخرزی، نظام‌الدین عبدالواسع.(1357). منشأالانشاء. به کوشش: رکن‌الدین همایونفرخ. تهران: دانشگاه ملی ایران.
ـ نقدی، رضا.(1393).«رضوی، غیاث‌الدین عزیز». دائرة‌المعارف آستان قدس رضوی. ج1. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ  ــــــــــ.(1393).«سادات موسوی». دائرةالمعارف آستان قدس رضوی. ج1. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ نوایی، امیر علیشیر.(1363). تذکره مجالس النفائس. به اهتمام علی‌اصغر حکمت. تهران: منوچهری.
ـ نوایی، عبدالحسین.(2536). اسناد و مکاتبات تاریخی ایران از تیمور تا شاه اسماعیل. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ـ واصفی، زین‌الدین محمود.(1349). بدایع الوقایع. تصحیح: الکساندر بلدروف. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ـ همدانی، رشیدالدین فضل الله.(1358). سوانح الافکار رشیدی. بکوشش: محمد تقی دانش پژوه. تهران: دانشگاه تهران.
ـ   ـــــــــــــــــــــــــــــ.(1373). جامع التواریخ. تصحیح: محمد روشن و مصطفی موسوی. تهران: البرز.
ـ یوسف‌اهل، جلال‌الدین.(1358). فرائد غیاثی. به کوشش: حشمت مؤید. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.