Document Type : Original Article

Author

Master of Visual Communication, FerdowsInstitute of Higher Education, Mashhad

Abstract

Tiling is one of the idealistic ways of painting in the architectural decoration of Iran, at least its historical background dates back to before Islam. In the early Islamic centuries, art of tiling in Iran, because of the increase in the construction of religious buildings, appears as decorations in religious collections. The process of growth and development of the holy shrine has continued throughout the history of Islam and throughout the life of Islamic governments; hence, the type of architecture and its accessories, including tiling, throughout history and periods of Ilkhānī, Timurid, Safavid, Qājār and contemporary period have been done by different styles and methods. During the Qājār period, many developments in art and architecture, especially in the decoration of buildings, occurred. In this period, the painting of the building’s wall found new effects. In this era, the tile designers have inspired from portraiture, photography, postage stamps, western fashions, ancient art traditions of painting, as well as literary, historical, religious, and lithographic.
The main purpose of this article is to get familiar with Qājār period tiles in the holy shrine and to adapt the miracle of the lion’s attack to Hamid Ibn Mehrān on the front of the eastern porch of the Atiq courtyard with similar lithographic prints. The question is what are the topics of the Qājār period tiles in the holy shrine of Raḍavī? Can we see the tile of Imam Riḍā's miraculous tale in the Ma'mūn's assembly (Lion’s attack on Hamid ibn Mehrān) from similar lithographic prints? If this tile is affected by lithographic prints, what are these effects? What works of the painter artists are more consistent with these items?
The compilation of the materials and pictures of the present research was done by field and library method, and its writing was done with a descriptive and analytical approach along with interpretation of the images and their adaptation.

Keywords

- آژند، یعقوب. (1385). «دیوار‌‌نگاری در دوره قاجار». مطالعات هنرهای تجسمی. ش (25). صص: 34-41.
ـ  ـــــــــــــــــــــــ .(1391). چاپ سنگی فارسی از نگاه شرق‌‌شناسان. مترجم: شهروز مهاجر. تهران : پیکره.
ـ  ـــــــــــــــــــــــ .(1391). میرزا علی‌‌قلی خویی. تهران: پیکره.
ـ ابن‎باویه، محمدبن‎علی (شیخ صدوق). (1396 ق). عیون اخبارالرضا. مترجمان: حاج سید عبدالحسین رضائی و حاج شیخ‎محمد باقر ساعدی. تهران: کتابفروشی اسلامیه.
- احمدی‌‌نیا، جواد و  شیرازی، علی‌‌اصغر. (1390). «ویژگی‌های چاپ سنگی در مصورسازی کتب دورۀ قاجار». ماه هنر. سال سیزدهم (156).صص: 40-49.
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن. (1362). مطلع‌‌الشمس. به کوشش تیمور برهان لیمودهی. تهران: فرهنگسرا.
- افرادی، کاظم. (1395). «شناسایی وجه اشتراک پیام موجود در سردرِ هفت‌ بنای عمومی دورۀ قاجار از طریق تحلیل گفتمان نقوش به‌‌کار رفته در آنها». نگره. سال یازدهم (37). صص: 33-47.
- افروغ، محمد. (1389). نماد و نشانهشناسی در فرش ایران. چاپ اول. تهران: جمال هنر.
- افضل طوسی، عفت‌ السادات و سلاحی، لادن. (1396). «شمایل حضرت محمدn در کاشی‌‌نگاره‌‌های خانه‌های شیراز». نگره. سال دوازدهم (41). صص: 5-15.
- امانی، فاطمه. (1394). سیر و جایگاه تصویرسازی در تاریخ چاپ سنگی ایران با تأکید بر اصفهان. تهران: بیهق کتاب.
- انوشه، حسن. (1375). دانشنامۀ ادب فارسی: آسیای مرکزی. ج1. تهران: مؤسسه فرهنگ و انتشاراتی دانشنامه.
- برادران حسن‌زاده، غلامرضا. (1392). جستار در فرهنگ نمادین نشانهها (و کاربرد آن از ایران باستان تا هنر دورۀ معاصر). تبریز: اختر.
- بورکهارت، تیتوس. (1365). هنراسلامی، زبان و بیان. مترجم: مسعود رجب‌نیا. تهران: سروش.
- بهمنی، پردیس. (1389). سیر تحول و تطور نقش نماد در هنرهای سنتی. دانشگاه پیام نور.
- پاکباز، رویین. (1394). دایره‌‌المعارف هنر. ج3. تهران: فرهنگ معاصر.
- پنجه‌‌باشی، الهه. (1395). «مطالعۀ تحلیلی و تطبیقی نقشمایۀ مرغ در نقاشی‌های گل‌ومرغ لطفعلی شیرازی». نگره. سال یازدهم (39).صص: 61-75.
- پوپ، آرتورآپهام و اکرمن، فیلیس. (1387).  سیری در هنر ایران، از دوران پیش از تاریخ تا امروز. ج3. مترجمان: نجف دریابندری و دیگران. تهران: علمی و فرهنگی.
- پورتر، ونیتیا (1381). کاشیهای اسلامی. مترجم: مهناز شایسته‌فر. تهران: مطالعات هنر اسلامی.
- تقوی، عابد؛ موسوی حاجی، سید رسول و  آ‌‌گنجی شیرازی، ناز‌‌آفرین. (1394). «تحلیل و بررسی مضامین نقوش کاشیکاری‎شدۀ ابنیۀ عصر قاجار شیراز». مجموعه مقالات اولین همایش معماری ایرانی اسلامی (سیمای دیروز- چشم‌‌انداز فردا) شیراز. ج2. صص: 1127-1142.
- جباری، فاطمه و مراثی، محسن. (1392). «مطالعه تطبیقی تصاویر نسخ چاپ سنگی و کاشی‌های مصور دورۀ قاجار». هنرهای زیبا. ‌سال هجدهم (1). صص: 57-68.
- حسینی‌‌راد، عبدالمجید و خان‌‌سالار، زهرا. (1384). بررسی کتاب‌‌های چاپ سنگی مصور دوره قاجار. هنرهای زیبا. ش (23). صص: 77-86.
- خلج امیر حسینی، مرتضی. (1389). رموز نهفته در هنر نگارگری. تهران: آبان. چاپ دوم.
- خورشیدی، هادی. (1394). گونه‌‌شناسی و بررسی کاشیهای حرم مطهر رضوی در دوران معاصر. آستان هنر. سال چهارم (11-12). صص: 60-69.
ـ  ــــــــــــــــــــ .(1396). کاشیکاری در حرم مطهر رضوی. مشهد: به‌‌نشر.
- دادور، ابوالقاسم و دالایی، آزاده. (1395). مبانی نظری هنرهای سنتی (ایران در دوره اسلامی). تهران: دانشگاه الزهرا (س).
- رفیعی، اکرم و  شریفی، علی‌‌اکبر. (1396). «بازشناسی رقم نقاش در نسخ چاپ سنگی دورۀ قاجار، مطالعۀ تطبیقی نسخۀ چاپ سنگی نوش آفرین محفوظ در کتابخانه آستان قدس رضوی و آثار میرزا نصرالله». هنرهای زیبا. سال بیست و دوم (69). صص: 31-42.
- ریاضی، محمدرضا. (1395). کاشیکاری قاجار. تهران: یساولی.
- زکی، محمدحسن. (1366). تاریخ صنایع ایران (بعد از اسلام). مترجم: محمدعلی خلیلی. تهران: اقبال.
- سرلو، خوان ادواردو. (1389). فرهنگ نمادها. مترجم: مهرانگیز اوحدی. تهران: دستان.
- شایسته‌‌فر، مهناز. (1389). «تزئینات کاشیکاری نمای بیرونی موزۀ پارس شیراز». کتاب ماه هنر. سال یازدهم (147). صص: 32-37.
- شریف‌‌زاده، سید عبدالمجید. (1381). دیوار‌‌نگاری در ایران (دوره زند و قاجار در شیراز). تهران: صندوق تعاون میراث فرهنگی کشور.
- شفرد، راونا و راپرت. (1393). نماد در هنر و اسطوره شکل به چه معناست. مترجم: آزاده بیداربخت و نسترن لواسانی. تهران: نشر نی.
- شوالیه، ژان و آلن گربران. (1378). فرهنگ نمادها. ج1. مترجم: سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
ـ  ـــــــــــــــــــــــ .(1379). فرهنگ نمادها. ج2. مترجم: سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
ـ  ـــــــــــــــــــــــ .(1385). فرهنگ نمادها. ج4. مترجم: سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
- شهدا‌‌دی، جهانگیر. (1384). گلومرغ دریچه‌‌‌ای بر زیبایی‌‌شناسی ایرانی. ج1. تهران: کتاب خورشید.
- صادق‌‌پور، ابوالفضل و میر‌‌عزیزی، سیدمحمود. (1394). «تحلیل کاشیکاری در دورۀ قاجار، با نگاهی بر نقوش کاشی‌های قاجاری در حرم مطهر امام رضا g». همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر ایران. صص: 1-12.
- طهوری، نیر. (1391).‌ملکوت آینه‌ها؛ مجموعه مقالات در حکمت هنر اسلامی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- عبدی‌‌فر، نرگس. (1392). هنر و معماری در دورۀ قاجاریه. تهران: راشدین.
- غلامی، جلیسه. (1390). تاریخ چاپ سنگی در اصفهان. تهران: مجلس.
- فریه، ر. دبلیو (1374). هنرهای ایران. مترجم: پرویز مرزبان. تهران: فروزان.
- فلور، ویلم. (1395). نقاشی دیواری در دورۀ قاجار.  مترجم: علیرضا بهارلو. تهران: پیکره.
- قلی‌زاده، خسرو. (1392). دانشنامۀ اساطیری جانوران و اصطلاحات وابسته. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
- کلانتری، شیرین.(1389). کاشیکاری اصفهان. تهران: تاریخ ایران.
- کوپر، جین. (1379). فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ‌مترجم: ملیحه کرباسیان. تهران: فرشاد.
- کوثری، مجید (1387). راهنمای حرم امام رضا g. تهران: اندیشه کامیاب.
- مارزلف، اولریش و خدیش، پگاه. (1391). اخبار‌‌نامه. ‌تهران: چشمه.
- مارزلف، اولریش. (1390). تصویرسازی داستانی در کتابهای چاپ‌‌سنگی. مترجم: شهروز مهاجر. تهران: نظر.
ـ  ـــــــــــــــــ .(1394). بیست مقاله در باب تاریخ چاپ سنگی در ایران. به اهتمام محمد‌‌جواد احمدی‌‌نیا. قم: عطف.
- متوسل، احمد. (1387). معجزات امام رضا g از ولادت تا شهادت. قم: دارالفکر.
- مشتاق، خلیل. (1389). نقد هنری و ادبی. ج1. چاپ چهارم. تهران: آزاد اندیشان.
- مهدوی پارسا، حسین (1387). در حریم ملکوت. مشهد: خانه پژوهش.
- میر‌‌عزیزی، سیدمحمود و صادق‌‌پور فیروز‌‌آباد، ابوالفضل. (1395). «تحلیل تأثیر تصاویر چاپ سنگی کتاب‌‌ «نامۀ خسروان» بر تصاویر کاشی‌های نقش برجسته کاخ موزه گلستان». نگره. سال یازدهم (37). صص: 73-85.
- نامجو، عباس و  فروزانی، سید‌‌مهدی. (1392). «مطالعۀ نماد‌‌شناسانه و تطبیقی عناصر منسوجات ساسانی و صفوی». فصلنامۀ هنر علم و فرهنگ. سال اول (1). صص: 21-42.
- نامورمطلق، بهمن و کنگرانی، منیژه. (1394). فرهنگ مصور نمادهای ایرانی. تهران: شهر.
- هال، جیمز. (1380). فرهنگ نگارهای نمادها در هنر شرق و غرب. مترجم: رقیه بهزادی. تهران: فرهنگ معاصر.
- یاحقی، محمد جعفر. (1375). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. چاپ دوم. تهران: سروش.
- یاوری، حسین و باوفا، رقیه. (1390). سیری در حکمت معماری اسلامی و تزئینات وابسته به آن در دورۀ صفویه (با تأکید بر معماری اسلامی اصفهان در دورۀ مذکور).‌ تهران: آذر، سیمای دانش.
- یاوری، حسین و سعیدی‌فر، سعیده. (1395). بررسی جایگاه نماد فرشته در آثار نگارگری ایران. تهران: بیهق کتاب.