نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه تبریز

2 دانشجوی دکترای روان‎شناسی تربیتی، دانشگاه تبریز

چکیده

شناخت جایگاه انسان و بررسی ابعاد و ویژگی‌های مختلف او یکی از موضوعات محوری در تعالیم ادیان آسمانی ـ به‎ویژه اسلام ـ و مکاتب بشری شمرده شده و تلاش‌ها و راهکارهای فراوانی برای رسیدن او به سعادت نهایی‌اش که در گروِ کرامت و عزت است، صورت گرفته است؛ کرامت به‎معنای شرافت، عزت و ارجمندی، که محل بحث و نقطه برخورد دین مبین اسلام با علوم بشری است. هدف پژوهش حاضر بررسی ابعاد و آثار کرامت انسانی در سیره امام رضا (علیه‎السلام) و روان‎شناسی بود که تلاش شد با استفاده از اسناد و منابع کتابخانه‌ای و به روش توصیفی ـ تحلیلی، از نوع تحلیل محتوا، کرامت انسانی از منظر هر دو دیدگاه بررسی شود. نتایج پژوهش نشان داد، از دیدگاه امام رضا (علیه‎السلام) خاستگاه کرامت انسانی، ذاتی و وابسته به روح الهی بوده، جهت‌گیری معنوی و متعالی داشته و هدفش رسیدن به قرب الهی و خلیفه خدا شدن در زمین است که با تقوا و بندگی با محوریت خدا از قوه به فعل در می‌آید. اما در روان‎شناسی، عزت نفس از عوامل درون فردی و بیرونی حاصل شده، خاستگاه آن نیازها (کمبودها) و هدف رفع نیازها در محیط مادی و شکوفایی ظرفیت‌های انسانی جهت کسب موفقیت و پیشرفت است.

کلیدواژه‌ها

ـ قرآن کریم.
ـ ابن بابویه، ابوجعفرمحمدبن‎علی. (1373). عیون اخبار الرضا(ع). ج1و 2. مترجمان: حمیدرضا مستفید و علی‎اکبر غفاری. تهران: صدوق.
ـ ــــــــــــــــــــــــ . ( 1386ق). علل الشرایع. نجف: مکتب حیدریه.
ـ ابن شعبه، حسن بن علی.(1424ق).تحف العقول. ترجمه صادق حسن زاده. قم: آل علی(ع).
ـ احمدی، محمدسعید. (1393). «تأثیر مهارت‌های ار تباطی با رویکرد دینی بر عزت نفس و سلامت روانی دانش‌آموزان». مجله دانشگاه علوم پزشکی زنجان، س22. ش90. صص:22- 13.
ـ افتخاری، اصغر؛ اسدی، مهدی. (1392). «کرامت انسان در قران کریم و پیامدهای سیاسی و اجتماعی آن». فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، س3، ش1. صص: 48- 29.
ـ بخشی‌ارجنکی، بتول؛ شریفی، طیبه و قاسمی پیر بلوطی، محمد. (1394). «بررسی رابطه بهزیستی روان‎شناختی با نگرش دینی، عزت‌نفس و سرسختی روان‎شناختی با استفاده از مدل‎سازی معادلات ساختاری در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه دولتی شهرکرد». مجله مدیریت ارتقای سلامت. س4. ش3. صص: 69 ـ60.
ـ جانسون، گلن. (1378). اعلامیه جهانی حقوق بشر. مترجم: محمدجعفر پوینده. تهران: نی.
ـ جعفری، محمدتقی. (1370). «حقّ کرامت انسانی». مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی. س21. ش27. صص:98- 77.
ـ جلائیان‌اکبرنیا، علی؛ محمدی، محمدرضا. (1394). «حرمت و کرامت زن در خانواده از نگاه امام رضا (ع)». مجله فرهنگ رضوی. س3. ش12. صص:138- 119.
ـ جوادی آملی، عبدالله. (1366). کرامت در قرآن. چاپ دوم. تهران: رجاء.
ـ ــــــــــــــــ . .(1381).صورت وسیرت انسان درقرآن. ج2 . قم : اسراء..
ـ ــــــــــــــــ . (1384). حق و تکلیف در اسلام. قم: اسراء.
ـ حق‌پناه، رضا (1381). «عزت از منظر قرآن و سنت». مجله الهیات و حقوق. س2. ش4 و 5. صص: 154- 127.
ـ حمیری، عبدالله‎بن‎جعفر. (1413ق). قرب الاسناد. قم: مؤسسه آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
ـ خورانی، جواد. (1387). بررسی رابطه بین عزت نفس و متغیرهای دمگرافیک با سازگاری میان فرهنگی دانشجویان مهاجر عراقی در شهرستان ایوانغرب. پایان‎نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اراک.
ـ راغب اصفهانی، حسین‎بن‎محمّد. (1404ق). معجم مفردات الفاظ القرآن. تهران: دفتر نشرکتاب.
ـ رئیسی، زهرا. (1390). کرامت انسان در اخلاق اسلامی و اخلاق کانت. پایان‎نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه قم، دانشکده الهیات.
ـ رحیمی‌نژاد، اسمعیل. (1390). «نگرش اسلامی به کرامت انسانی». معرفت حقوقی.س1.ش2.صص:113-126.
ـ سیدی‌نیا، سیداکبر. (1386). اصول و مبانی کرامت انسان. ج4. دومین همایش بین‌المللی امام خمینی و قلمرو دین با تاکید بر کرامت انسانی. تهران: چاپ و نشر عروج .
ـ سیف، علی‎اکبر. (1376). روان‎شناسی پرورشی. تهران: آگاه.
ـ سلیمانی ابهری، هادی؛ سلیمانی ابهری، صدیقه. (1393). «موضع علم و قرآن درباره خودپنداره و حرمت خود و تأثیر آن بر سلامتی». مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی زنجان. س22. ش90. صص: 12-1.
ـ سلیمی زارع، مصطفی؛ قاضی‌زاده، کاظم. (1386). «کرامت انسان در پرتو قرآن و روایات». مجله بینات. س14. ش1. صص: 68-95.
ـ سهیلی، هرمز. (1387). رابطه خود شکوفایی با مسئولیت‎پذیری، جایگاه مهار و خلاقیت در بین دانشجویان تحصیلات تکمیلی واحد علوم و تحقیقات اهواز. پایان‎نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز.
ـ شعیری، محمد بن محمد.(بی تا). جامع الاخبار. نجف: مطبعة حیدریة.
ـ شفیع‌آبادی، عبدالله. (1392). نظریه‌های مشاوره و روان درمانی. تهران: رشد.
ـ شفیعی، حسن؛ صفاری‌نیا، مجید. (1390). «خودشیفتگی، عزت نفس و ابعاد پرخاشگری در نوجوانان». فرهنگ مشاوره و روان‌ درمانی. س2. ش6 . صص: 121- 146.
ـ شولتز، دوآن پی؛ شولتز، سیدنی ال. (1392). تاریخ روانشناسی نوین. مترجمان: علی‎اکبرسیف و دیگران. تهران: دوران.
ـ شیخ طوسی، محمدبن حسن.(1364). تهذیب الاحکام.ج7.تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ـ شیهان، ایلین. (1383). عزت نفس. مترجمان: مالک میرهاشمی و مهدی گنجی. تهران: ویرایش.
ـ صادق‌پور، طیبه. (1386). «کرامت انسان در قرآن». مجله بینات. س13. ش53. صص: 67- 51.
ـ صالحی، حمیدرضا؛ عباسی، محمود. (1390). «کرامت انسانی؛ فصل‎الخطاب اندیشه‎های دینی و تفکرات اخلاقی». فصلنامه اخلاق پزشکی. س5. ش16. صص:78- 39.
ـ طبرسى، احمدبن‎على (1352). احتجاج. مترجم: نظام‎الدّین احمد غفّارحی مازندرانی. تهران: مرتضوی.
ـ طبرسی، فضل‎بن‎حسن. (1352).  تفسیر مجمع البیان. مترجم: احمد بهشتی. قم: مؤسسه انتشارات فراهانی.
ـ ــــــــــــــــــ.(1412ق). جوامع الجامع. ج2. قم: حوزه علمیه.
ـ عاملی، محسن امین. (1403ق). اعیان الشیعه، ج2. مترجم: علی حجتی. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
ـ علم الهدی، سیدامیرحسین؛ شریفی، علی. (1394). «ارتباطات انسانی در فرهنگ رضوی». مجله فرهنگ رضوی. س3. ش11. صص:107-77.
ـ فخارطوسی، جواد. (1382). جایگاه کرامت انسان در شریعت. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. مرکز تربیت مدرس دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
ـ فضل‎الله، محمدجواد. (1366). تحلیلی از زندگانی امام رضا(ع). مترجم: صادق عارف. مشهد: بنیاد پژوهش‎های اسلامی.
ـ قاضی‌زاده، کاظم؛ حسینی، سیدحمید. (1386). مبانی کرامت انسان در آموزه‌های امام علی(ع). مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی امام خمینی و قلمرو دین با تاکید بر کرامت انسانی. ج4. تهران: عروج.
ـ قاضی‌زاده، کاظم؛ ملکی، یدالله. (1391). «مراتب معنوی و کرامت ذاتی انسان از ره‌آورد قرآن». پژوهش‌های اعتقادی- کلامی. س2. ش6. صص: 93- 110.
ـ قمی، شیخ عباس. ( 1359ق). سفینة البحار. ج 2. قم: اسوه.
ـ کاوندی، زینب؛ صفورایی پاریزی، محمدمهدی. (1391). «عزت نفس؛ احترامی به ملکوت خویشتن». طهورا. س5. ش12. صص:190- 165.
ـ کتابچی، محسن. (1387). آیین زندگی از دیدگاه امام رضا (ع). مشهد: الف.
ـ کلینی، محمدبن یعقوب. (1388ق). فروع کافی. ج4. تهران: دارالکتب‎الاسلامیه.
ـ ـــــــــــــــــ. . (1407ق). اصول کافی. ج3و 6. تهران: دارالکتب‎الإسلامیّه.
ـ گلی‌زواره قمشه‌ای، غلامرضا. (1387). «مدیریت از دیدگاه امام رضا (ع)». مجله پاسدار اسلام. س26. ش 315. صص: 25- 32.
ـ گنجی، حمزه. (1392). بهداشت روانی. تهران: ارسباران.
ـ مجلسی، محمدباقر( 1386). بحارالانوار. ج 17و 49 . قم: انتشارات اسلامیه.
ـ ـــــــــــــ . (1403ق). بحارالأنوار. ج 10، 49، 71، 78. بیروت: دار الاحیاءالتّراث العربی.
ـ محدّث اربلى، علی‎بن‎عیسی. (1382). کشف الغُمّه. مترجم: على‎بن‎حسین زواره‎ای. تهران : دارالکتب الإسلامیّه.
ـ محمدعلی‌نژاد، روح‌الله؛ کمالوند، پیمان. (1395). «مفهوم‎شناسی تطبیقی عزت نفس در قرآن و روان‎شناسی انسانگرا». فصلنامه فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی.س7.ش27. صص: 1- 32.
ـ محمود، عبدالحلیم. (1990م). فقه الدعوه الی الله. دارالوفاء. الطبعه الاولی .
ـ معادیخواه، عبدالمجید. (1386). «کرامت از نگاه امام کریمان». مجله آینه پژوهش. ش102. صص:29- 4.
ـ معمارزاده، غلامرضا؛ موسی‌خانی، محمد؛ الوانی، سیدمهدی و فلسفی، علی. (1394). «ارائه الگوی کرامت انسانی کارکنان در سازمان‎های دولتی ایران». فصلنامه مدیریت نظامی. س15. ش60. صص: 76- 34.
ـ مطهری، مرتضی. (1378). پیرامون انقلاب اسلامی. تهران: صدرا.
ـ معلمی، حسن. (1384). فلسفه اخلاق. چ1. قم: انتشارات مرکز جهانی علوم اسلامی.
- مفید، محمدبن محمد.(بی تا). الاختصاص. نجف: حیدریه.
ـ ملکی، بهنام؛ محمدزاده، حسن؛ سیدعامری، میرحسن و زمانی ثانی، سیدحجت. (1390). «بررسی رابطه عزت نفس و انگیزش پیشرفت در ورزشکاران موفق و ناموفق استان آذربایجان غربی». پژوهش در علوم توانبخشی. س7. ش1. صص: 1- 10.
ـ میراحمدی، منصور؛ کمالی گوکی، محمد. (1393). «تحلیل مفهوم کرامت انسانی در اندیشه سیاسی شیعه». فصلنامه پژوهشهای انقلاب اسلامی. س3. ش10. صص:50- 27.
ـ نورایی، محسن؛ سلیمانی، حدیثه. (1392). «کرامت انسان در سیره امام رضا (ع)». سراج منیر. س4. ش12. صص: 179- 165.
ـ یدالله‌پور، بهروز. (1388). «معناشناسی کرامت انسان در  قرآن». پژوهش‌نامه علوم و معارف قرآن. س2. ش2. صص: 141- 119.
ـ یدالله‌پور، بهروز؛ مؤدب، سیدرضا. (1393).«کرامت انسان و الزامات آن از منظر قرآن کریم». مطالعات تفسیری. س5. ش17. صص: 75- 90.
- Hasanvand, B., & khaledian, M. (2012). The Relationship of Emotional Intelligence with Self-esteem and Academic Progress, International Journal of Psychology and Behavioral Sciences 2(6): 231-236.
- Kata,J.& Joiner,E.(2002).Membership in a devalued social group and emotional well-being: developing a model of personal Self-Esteem. Collective Self-Esteem and group socialization sex Roles: A Journal of research, 12: 43-48.
- Kubota Y, Sasaki S. (2005). Aerobic exercise and self-esteem in children. J Behave Med, 24: 127-35.
- Pope, A.W. et al . (1988). Self-steem enhancement with children and adolescents. London: pergamon press.
- Teri,R.(2002).Self-Esteem and self-efficacy of college student with disabilities ,College student journal, 18: 34-42.