نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)

2 دانشجوی دکترای علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)

چکیده

مجموعة حدیثی کافی نوشتة محمدبن‎یعقوب کلینی از مجموعه‌های مهمّ حدیثیِ شیعیان اثنی‎عشری است. برخی از مستشرقان تفاوت‌های میان این اثر با مجموعة حدیثی دیگر شیعی یعنی بصائر الدرجات را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده‌اند که کافی هرچند از نظر محتوایی همانند بصائرالدرجات نماینده فضای غالیانه قم است اما چون شیعیان عقل‎گرای بغداد را مخاطب قرار داده، در انتخاب احادیث و چینش آنها به‎نوعی راه اعتدال را پیموده است و بر خلاف کتاب بصائرالدرجات، اموری که محتوایی خارق‎العاده داشته ـ همچون علم نامحدود امامان (علیهم‎السلام)، منابع غیرعادی این علوم و نیز توانایی زنده‌کردن مردگان و... ـ در این کتاب عنوان نشده است. در این پژوهش به‎منظور پاسخ به این پرسش که آیا کتاب الحجه کافی و بصائرالدرجات در بیان شاخصه‎های امامت وجه تمایزی دارند و  فضایل امامان (علیهم‎السلام) که در بصائر مطرح شده واقعاً توسط کلینی مورد بی‎توجهی قرار گرفته است یا خیر؟ الحجه کافی و بصائرالدرجات با یکدیگر مقایسه و احادیث و ابواب مشترک و غیرمشترک دو کتاب استخراج گردید و درنهایت با روش تحلیل محتوا، یکی از ابوابی که تنها در کتاب الحجه کافی بیان شده (بَابٌ نَادِرٌ جَامِعٌ فِی فَضْلِ الإِمَامِ وَ صِفَاتِه‏) تحلیل و بررسی و مشخص شد برخلاف ادعاهای مطرح‎شده، این روایت مفصل از امام‎رضا (علیه‎السلام) از نصب الهی، عصمت و علم لدّنی به‎عنوان اوصاف امام و شاخصه‌های امامت سخن گفته است.

کلیدواژه‌ها

ـ ابن ابی‎زینب، محمدبن ابراهیم. (1397ق). الغیبة للنعمانی. تهران: صدوق‏.
ـ ابن‎بابویه، محمدبن‎على. (1378ق). عیون أخبار الرضا (ع). تهران: جهان.
ـ ــــــــــــــــــ . (1403ق). معانی الأخبار. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه‏.
ـ ــــــــــــــــــ . (1395ق). کمال الدین و تمام النعمه. تهران: اسلامیه‏.
ـ ابن‎شعبه حرانى، حسن‎بن‎شعبه. (1404ق). تحف العقول. قم: انتشارات جامعه مدرسین.
ـ جانی‎پور، محمد. (1390الف). اخلاق در جنگ. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
ـ ـــــــــــــ . (1390ب).«جایگاه نماز در اندیشه امام‎رضا (ع)».مجله مطالعات قرآن و حدیث. سال پنجم، ش اول. صص: 211ـ187.
ـ حائری، سیدحسین. (1391). «دوره شکل‎گیری تشیّع دوازده‎امامی واکاوی نقدها و ابهام‎ها». فصلنامه نقد و نظر. دوره 17. ش67.صص: 172ـ141.
ـ صفار، محمدبن حسن. (1404ق). بصائر الدرجات. قم: مکتبة آیةالله المرعشی النجفی.‏
ـ طبرسى، احمدبن‎على. (1403ق). الإحتجاج على أهل اللجاج‏. مشهد: مرتضى.‏
ـ کریپندورف، کلوس. (1378).مبانی روششناسی تحلیل محتوا. مترجم: هوشنگ نائینی. تهران: انتشارات روش.
ـ کلینى، محمدبن‎یعقوب. (1407ق). الکافی. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
ـ کیوی، ریمون و کامپنهود، لوک وان. (1381). روش تحقیق در علوم اجتماعی. مترجم: عبدالحسین نیک‎گهر. تهران: توتیا.
ـ مجلسى، محمدباقر. (1412ق). بحار الأنوار. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
ـ نیومن، آندره. (1386). دوره شکلگیری تشیّع دوازده امامی گفتمان حدیثی میان قم و بغداد. مترجم: مهدی ابوطالبی  و لطف‎الله جلالی. قم: شیعه‎شناسی.