نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

این نوشتار می‌کوشد تا با تمرکز بر موضع‌گیری‌های سیاسی امام رضا(ع)، معطوف به رقیب و دشمن سیاسی ایشان یعنی مأمون، به استنباط‌های نظری بپردازد و از خلال این بررسی به پرسش‌های سیاست در دنیای معاصر پاسخ دهد. سیاست امام رضا(ع) در دو وجه «سیاست معطوف به مأمون» و «سیاست معطوف به امام(ع)» قابل تعقیب است. رفتار سیاسی در خلأ رخ نمی‌دهد، بلکه در یک محیط تعاملی و کنش و واکنش زنجیره‌ای رخ می‌دهد و رفتاری راهبردی است. پرسش این است که منطق تعامل‌های امام رضا(ع) با مأمون چیست؟ فرضیه آن است که شناخت مأمون و مأمون‌شناسی امام(ع) ملهم از شیطان‌شناسی و روش‌های سه‌گانة تطمیع، تهدید و تزویر معطوف به رهبر و پیروان است. این کندوکاو بر محور پذیرش ولایتعهدی از سوی امام رضا(ع) قرار گرفته است. مأمون ابتدا قصد اغوای امام(ع) یا تزویر دارد که با بیان مقاصد پنهان مأمون خطاب به وی این مرحله به سرعت به پایان می‌رسد. تطمیع اول، با پیشنهاد خلافت و تطمیع دوم، با پیشنهاد ولایتعهدی و سپس «تهدید» برای القای «تصور تطمیع شدن» در اذهان عمومی غیر بصیر از فنون مأمون بوده که همواره توسط امام(ع) خنثی و این موارد به فرصت‌سازی تبدیل شده است.

کلیدواژه‌ها

ابن‌اثیر، علی‌بن ابی‌اکرم، (1357). الکامل فی التاریخ. صحح عبدالوهاب النجار، مصر: اداره الطباعة المنیریه.
اشپولر، برتولد، (1386). تاریخ ایران در قرن نخستین اسلامی در ایران. جلد اول، تهران: علمی و فرهنگی.
بحرانی‌اصفهانی، عبدالله، (1430ق). عوالم العلوم والمعارف و الاحوال من الایات و الاخبار و الاقول. با مستدرکات سید محمدباقر ابطحی، چاپ دوم، قم: مؤسسة امام مهدی(عج).
برزگر، ابراهیم، (1389). «ساختار فهم اندیشة سیاسی در اسلام». دانش سیاسی. سالششم،شمارة12: 72-43. 
برزگر، ابراهیم، (1391). اندیشة سیاسی صحیفة سجادیه. تهران: علمی و فرهنگی.
برزگر، ابراهیم، (1392). تاریخ تحول دولت در اسلام و ایران. چاپ دهم، تهران: سمت.
بصیری، حمیدرضا، (1392). «پاسخ‌های امام رضا(ع) به شبهات پذیرش ولایتعهدی». در مجموعه مقالات همایشآموزه‌های رضوی در کتاب عوالم‌العلوم. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
جعفریان، رسول، (1391). گزیدة حیات سیاسی امامان شیعه. قم: معارف.
جعفری، محمدتقی، (1365). فرصت ولایتعهدی امام رضا(ع) در نشر معارف. در مجموعه آثار نخستین کنگرة جهانی امام رضا(ع)،مشهد: کنگرة جهانی امام رضا(ع).
 
حسن‌زاده، صالح، (1392). «علل و دلایل پذیرش ولایتعهدی مأمون از سوی امام رضا(ع)». در مجموعه مقالات همایشآموزه‌های رضوی در کتاب عوالم العلوم جلد22. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
حسینی، سید محمدحسین، (1390). «خورشید خراسان». روزنامة اطلاعات،16/7/1390: 6.
خامنه‌ای، سیدعلی، (1365). مقدمه، مجموعه آثارنخستین کنگرة جهانی امام رضا(ع). تهران: آستان قدس رضوی.
خامنه‌ای، سیدعلی، (1390). انسان 250 ساله، زندگی سیاسی و مبارزة ائمه معصومین(ع). تهران: صهبا.
خامنه‌ای، سیدعلی، (1392). غریب پیروز، زندگی حضرت رضا(ع) از دیدگاه رهبر فرزانة انقلاب. مشهد: آستان قدس رضوی.
خضری، احمدرضا، (1378). تاریخ خلافت عباسی. تهران: سمت.
درخشه، جلال و سیدمهدی حسینی فائق، (1391). سیاست و حکومت در سیرة امام رضا(ع). تهران: بنیاد فرهنگی و هنری امام رضا(ع).
شریف‌قریشی، باقر، (1430ق). موسوعه سیرة اهل بیت، الجزءالتاسع و العشرون الام موسی بن الجعفر. قم: دارالمعروف.
شمس‌الدین، محمدمهدی، (1409ق). ولایة العهد الام الرضا(ع) مجموعة الاثارالمؤتمرالعالمی الثانی. بیروت: دارالاضوا.
صدوق، ابوجعفر، (1373). عیون الاخبار الرضا. تصحیح و ترجمة علی‌اکبر غفاری و حمیدرضا مستفید، تهران: صدوق.
طباطبایی، محمدحسین، (1373). المیزان. قم: اسلامی.
عاملی، جعفرمرتضی، (1365). زندگانی سیاسی امام رضا(ع). بی‌جا: کنگرة جهانی امام رضا(ع).
عرفان‌منش، جلیل، (1371). جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه تا مرو. مشهد: انتشارات بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
کارخانه، علی، (1392). سیرة سیاسی امام رضا(ع) و تحلیل مسئلة ولایتعهدی. قم: بوستان کتاب.
مجلسی، محمدباقر، (1403ق). بحارالانوار. جلد49، بیروت: دارالاحیاء الثرات العربی.
معینی، محمدجواد و احمد ترابی، (1380). امام علی‌بن موسی الرضا: منادی توحید و امامت. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.