نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه امام صادق(ع)

2 کارشناس‌ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه مذاهب اسلامی

چکیده

از شیوه‌های تبیین معارف دینی در مکتب اهل بیت(ع)، در مواجهه با اندیشه‌های مخالفان اسلام، مناظره‌ها و احتجاج‌هایی بوده است که ائمه معصومین( ع) یا تربیت‌یافتگان آنها در طول تاریخ انجام دادند. این مقاله که به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی به رشتة تحریر درآمده با نگاه تدبرمحورانه به‌دنبال پاسخ به این پرسش اصلی است که مهم‌ترین اصول حاکم بر مناظره و آزاداندیشی از منظر امام رضا(ع) چیست؟ بر اساس تحقیق به‌عمل آمده در مناظره‌های امام رضا(ع)،آشنایی با مکاتب و مذاهب، بیان اصول و معیارهای عقلانی، آزادگی و روح علمی و تسلط بر علوم از مهم‌ترین اصول مناظره نزد حضرت رضا(ع) است. مهم‌ترین اصول آزاداندیشی نزد آن حضرت، سلامت انگیزه، پاسداشت صاحبان اندیشه، انصاف علمی و جلوگیری از مواردی همچونداوری عجولانه، اسطوره‌گرایی و شخصیت‌پرستی، نوگریزی و نوشیفتگی، بیگانه‌پرستی و خودکم‌بینی، دل‌بستگی‌های حزبی و جناحی و وابستگی حاکمیت سیاسی است. این اصول کاربردی، می‌تواند الگویی برای تدوین سند چگونگی یک مناظرۀ صحیح و اخلاق‌محور در میان تمامی اندیشمندان ادیان و مذاهب در سراسر دنیا باشد و در این صورت است که می‌توان گفت آزاداندیشی، منجر به رفتارهایی که موجب انحطاط ارزش‌های اخلاقی انسان است، نمی‌شود.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم، ترجمه آیة الله ناصر مکارم شیرازی.
ابراهیم حسن، حسن، (1362ش). تاریخ سیاسی اسلام. مترجم ابوالقاسم پاینده، تهران: جاویدان.
ابن‌بابویه، محمدبن علی، (1417ق). الامالی. قم: جامعه مدرسین.
ابن‌بابویه، محمدبن علی، (1415ق). التوحید. قم: جامعه مدرسین.
ابن‌بابویه، محمدبن علی، (1389ش). ثواب الاعمال و عقاب الاعمال. تهران،  مترجم صادق حسن‌زاده، ارمغان طوبی.
ابن‌بابویه، محمدبن علی، (1372ش). عیون اخبارالرضا). مترجمان علی‌اکبرغفاری و حمید مستفید، تهران: صدوق.
ابن‌بابویه، محمدبن علی، (1413 ق).  من لا یحضره الفقیه. قم: جامعه مدرسین.
ابن‌شعبه حرّانی، حسن‌بن علی، (1366ش). تحف‌العقول عن آل‌رسول. مترجم علی‌اکبر غفاری، تهران: کتابچی.
احمدی، علی‌بن حسین، (1363ش).  مکاتیب الرسول. بیروت: دارالصعب.
برنجکار، رضا،(1383ش). درآمدی بر آزاداندیشی و نظریه‌پردازی در علوم دینی. دفتر اول و دوم، قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
برهان، محمدبن حسین، (1362ش). برهان قاطع. به اهتمام دکتر محمد معین، تهران: امیرکبیر.
پاشاصالح، علی، (1317ش). آداب المناظره. تهران: فردوسی.
تمیمی‌آمدی، عبدالواحد، (بی‌تا). غررالحکم و درالکلم. محمدعلی انصاری‌قمی، قم: دارکتاب.
جوادی‌آملی، عبدالله، (1381ش). دین‌شناسی.  قم: اسراء.
جوادی‌آملی، عبدلله، (1384ش)، فلسفه الهی از منظر امام رضا(ع). مترجم زینب کربلایی، قم: اسراء.
الحسن، عبدالله(1415ق)، مناظرات فی الامامة، قم: انوار الهدی.
دهخدا، علی‌اکبر، (1377ش). لغتنامه. زیرنظر دکتر محمد معین و دکتر سیدجعفر شهیدی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رضوانی، علی‌اصغر،(1387ش). آداب گفتگو و مناظره از دیدگاه قرآن و روایات. قم: دلیل ما.
شجاعی‌گلپایگانی، سید زین‌العابدین، (1373ش). زندگانی حضرت علی‌بن موسی‌الرضا(ع). قم: مصطفی.
شهید ثانی(1374ش). منیة المرید فی آداب المفید والمستفید. مترجم سید محمدباقر حجتی، قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
طاهری‌اکردی، محمدحسین، (1387ش). پیشینه تاریخی گفتگوی اسلام و مسیحیت با تأکید بر دیدگاه شیعه و کاتولیک، قم: مؤسسه آموزشی و پرورشی امام خمینی(ره).
طباطبایی، محمدحسین، (1376ش). قرآن در اسلام. تصحیح محمدباقر بهبودی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
طبرسی، احمدبن علی، (1386ش). الاحتجاج. به کوشش سیدمحمدباقر خراسانی، قم: بی‌نا.
عصیری، سیدمجتبی، (1389ش). آداب مناظره با وهابیت. بی‌جا: رشید.
عطاردی، عزیزالله، (1379ش). اخبار و آثار حضرت امام رضا(ع). تهران: انتشارات کتابخانه صدرا ء.
عمادزاده، حسین، (1361ش). زندگانی حضرت امام رضا(ع). تهران: گنجینه محمد.
قرشی، محمدباقر شریف، (1382ش). پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی‌بن موسی‌الرضا(ع). مترجم سید محمد صالحی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
قلندری‌ بردسیری، حمید، (1379ش). هشتمین امام(ع). قم: اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی سازمان تبلیغات اسلامی.
قمی، شیخ عباس، (بی‌تا).  منتهی الآمال. مترجم ناصر باقری بیدهندی، قم: دلیل ما.
کریمی‌نیا، محمدمهدی، (1383ش). همزیستی مسالمت‌آمیز در اسلام و حقوق بین‌الملل. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی مرکز امام خمینی(ره).
کلینی، محمدبن یعقوب، (1375ش). الکافی. مترجم جواد مصطفوی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
گواهی، عبدالرحیم، (1376ش). درآمدی بر تاریخ ادیان در قرآن. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
مجلسی، محمدباقر،(1376ش). بحارالانوار. قم: دارالکتب الاسلامیه.
محدث‌نوری، میرزاحسین، (1415ق). مستدرک وسائل الشیعه. قم: مؤسسة آل‌البیت(ع).
محمدزاده، مرضیه، (1380 ش). علی‌بن موسی‌الرضا(ع). قم: دلیل ما.
مرتضوی، سیدمحمد، (1375شنهضت کلامی در عصر امام رضا(ع). مشهد: آستان قدس رضوی.
منتظرالقائم، مهدی، (1386ش). آزادی‌های شخصی و فکری از نظر امام خمینی(ره) و مبانی فکری آن.  تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
موسوی‌زاده، سیدمحمد، (1384ش). نگرش اسلام به سایر ادیان و ملل. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.