نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع)

چکیده

طرح موضوع ولایتعهدی امام رضا(ع) توسط مأمون عباسی، یکی از حوادث بسیار مهم تاریخی است که به‌شدت با مسئلۀ امامت، حاکمیت و حکومت اسلامی مرتبط بوده و نیازمند تحلیل گفتمانی ویژه می‌باشد. دورۀ مأمون یک دورة استثنایی در تاریخ عباسیان است که با جریان‌های مختلف سیاسی ـ اجتماعی و فرهنگی ـ دینی روبرو بوده که نیازمند ظهور گفتمانی شده است که بر پایۀ «ولایتعهدی» مبتنی می‌باشد. این مقاله درصدد است تا «گفتمان ولایتعهدی» را به‌مثابه یک گفتمان مؤثر در طرح دیدگاه‌های مربوط به «سلطه» و «تدبیر» بر اساس رویکردهای «زیست ـ قدرت» و «زیست ـ سیاست» مورد تحلیل قرار داده و برخوردهایمأمون عباسی (رویکرد سلطه) و حضرت امام رضا(ع) (رویکرد تدبیر) را بر پایۀ آن و با روش «پدام» مورد ارزیابی قرار دهد.

کلیدواژه‌ها

منابع فارسی
ابن بابویه، محمد بن علی (1404) عیون اخبار الرضا (ع)، بیروت: مؤسسه الاعلمی.
ابن شهر آشوب، بن ابی نصر بن ابی حبیشی السوری المازندرانی (1375 هـ. ق/1956 م.) مناقب آل ابی طالب، نجف: المطبعه الحیدریه.
بشیر، حسن (1391- الف) رسانه های بیگانه: قرائتی با تحلیل گفتمان، از مجموعه: تحلیل گفتمان رسانه های جهان (کتاب دوم)، تهران: انتشارات سیمای شرق.
بشیر، حسن (1391-ب) «رویکردهای اجتماعی در گفتمان روایی امام صادق (ع): مقدمه ای بر گفتمان دینی روایی»، در کتاب: ابعاد شخصیت و زندگی امام صادق (ع)، تألیف: جمعی از نویسندگان، به کوشش: احمد پاکتچی، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
پاکتچی، احمد (1391) «شرایط علمی و فرهنگی در عصر امام صادق (ع) و بستر شکل گیری مذهب جعفری، در کتاب: ابعاد شخصیت و زندگی امام صادق (ع)، تألیف: جمعی از نویسندگان، به کوشش: احمد پاکتچی، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
دیلینی، تیم (1388) نظریه‌های کلاسیک جامعه‌شناسی، ترجمه: بهرنگ صدیقی و وحید طلوعی، چاپ دوم، تهران: نی.
زورق، محمدحسن (1390) دو حرکت در تاریخ، چاپ اول، تهران:‌ دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
سپهر، عباسقلی خان (1348) ناسخ التواریخ، تهران:‌ انتشارات اسلامیه.
صدوق، محمد بن علی بن بابویه (1363) عیون اخبار الرضا (ع)، قم: انتشارات جهان.
طباطبایی، سید محمدحسین (1396 هـ. ق) المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
عاملی، سید جعفر مرتضی (1368) زندگانی سیاسی امام رضا (ع)، ترجمه و تحقیق: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، قم: کنگرة جهانی حضرت امام رضا (ع).
عرفان منش، جلیل (1374) جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا (ع) از مدینه تا مرو، چاپ اول، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی.
عطاردی الخبوشانی، عزیز الله (1406 هـ.ق) مسند الامام الرضا (ع)، مشهد: آستان قدر رضوی.
فرکلاف، نورمن (1379) تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه: فاطمه شایسته پیران و دیگران، ویراستاری محمد نبوی و مهران مهاجر، چاپ اول، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها.
فلسفی، محمدتقی (1404 ق) فرصت ولایتعهدی امام (ع) در نشر معارف اسلامی، مشهد: کنگره جهانی حضرت رضا (ع).
فوکو، میشل (1391) سوژه و قدرت، کتاب میشل فوکو فراسوی ساخت گرایی و هرمنوتیک با مؤخره ای به قلم میشل فوکو، نوشته هیوبرت ال. دریفوس و پل رابینو، ترجمه: حسین بشیریه، چاپ هشتم، تهران: نشر نی.
فوکو، میشل(1390) تولد زیست سیاست، ترجمه: رضا نجف زاده، تهران: نشر نی.
کمپانی، فضل الله (1365) حضرت رضا (علیه السلام)، چاپ سوم،‌تهران:‌ انتشارات مفید.
گیدنز، آنتونی (1386) جامعه‌شناسی، ترجمه: منوچهر صبوری، چاپ بیستم، تهران: نی.
 محقق، سید علی (1357) زندگانی پیشوای هشتم امام علی بن موسی الرضا (ع)، قم: انتشارات نسل جوان.
موحدی ساوجی، علی (1350) ولایتعهدی حضرت رضا (ع)، قم:‌ انتشارات حکمت.
ون دایک، تئون ای (1389) مطالعاتی در تحلیل گفتمان: از دستور متن  تا گفتمان کاوی انتقادی، ترجمه: پیروز ایزدی و دیگران، ویراستاری مهران مهاجر و محمد نبوی، چاپ سوم، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها.
یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز (1389) نظریه و روش در تحلیل گفتمان،‌ ترجمه:‌ هادی جلیلی، چاپ اول، تهران: نشر نی.
 
منابع عربی

ابن المعتز، عبدالله بن محمد (1976 م) طبقات الشعراء لابن المعتز، بیروت: دار المعارف.

ابوصالح،‌ حسن عبدالله (1996) فی رحات الامام علی الرضا،‌ عالم آل محمد،‌ عرض و تحلیل،‌ بیروت:‌دار الهدایه للطباعه و النشر.
امین، احمد (1933) ضحی الاسلام، بیروت: دار الکتب العربی.

جرداق، جورج (1958) الامام علی صوت العداله الانسانیه، بیروت: دار الفکر العربی.

قلقشندی، احمد بن علی (بی تا) نهایه الارب فی معرفه انساب العرب، دار الکتب العلمیه.
المدرسی، محمدتقی (1410 هـ.ق) الامام الرضا (ع) قدوه و اسوه، الطبعه الاولی، مکتب العلامه المدرسی.
المسعودی، علی بن الحسین (1404 هـ.ق) مروج الذهب و معادن الجوهر، بیروت: دار المعرفه.
منابع انگلیسی
Gutas, D. (1998) Greek Thought, Arabic Culture, The Graeco-Arabic Translation Movement in Baghdad and Early ‘Abbãsid Society (2nd- 4th – 10th Centuries), Routledge.
Harris, G.H. (1911), "Bio-Politics", in The New Age: A Weekly Review of Politics, Literature, and Art, Vol. X, No.9, December 28, p.197.
Laclau, E. and Mouffe, C. (1985) Hegemony and Socialist Strategy, Toward a radical Democratic Politics, London: Verso.