نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار علوم قرآن وحدیث دانشگاه امام صادق(ع)

چکیده

نسبت فقه و اخلاق، نه‌تنها از دیرباز محل تأمل عالمان دینی بوده و ذهن آنان را مشغولساخته است، بلکه در شرایط امروز، به‌دلیل تحولات اجتماعی و فرهنگی گسترده در زندگی بشر و تغییرات رخ‌داده در سبک زندگی، نیاز حس‌شده به توسعة فقه و نیاز به پاسداشت از جایگاه اخلاق در حیات اجتماعی، بازنگری در این مسئله ضرورتی افزون یافته است. در میان ائمه اطهار(ع) چنین می نماید که امام رضا(ع) ـ به‌سبب شرایط اجتماعی و فرهنگی موجود در عصر آن حضرت ـ توجهی خاص به فقه و اخلاق مبذول داشته و در سطح گسترده‌ای به جوانب مختلف این مسئله پرداخته شده است. در این راستا می‌توان دریافت که نگرش طیفی به الزام‌های دینی، توجه به علل‌الشرایع و خاستگاه‌های اخلاقی و انسانی احکام و تکیه بر تأدیب در رفتار دینی و برخی دیگر از شیوه‌های مواجهة خاص با مسائل شریعت که در احادیث آن حضرت دیده می‌شود، مبنای استواری برای پیوستگی فقه و اخلاق در آموزه‌هایامام رضا(ع) را فراهم آورده است که درک دقایق آن، می‌تواند الگویی کارآمد برای بازنگری‌های ما در مسائل خود، در عصر حاضر باشد.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم.
آبی‌، حسن‌بن ابیطالب، (1408ق)‌. کشف‌ الرموز. به کوشش اشتهاردی و یزدی، قم‌: مؤسسة النشر الاسلامی.
ابن‌بابویه‌، محمدبن علی، (1362ش). الخصال‌. به‌ کوشش‌ علی‌اکبر غفاری، قم‌: جماعة المدرسین.
ابن‌بابویه‌، محمدبن علی، (1385ق). علل‌ الشرایع‌. نجف: المکتبة الحیدریة.
ابن‌بابویه‌، محمدبن علی، (1404ق). من‌ لایحضره‌ الفقیه‌. به‏ کوشش‏ علی‌اکبر غفاری، قم: جماعة المدرسین.
ابن بابویه‌، محمدبن علی، (1984م). عیون‌ اخبار الرضا(ع‌)، بیروت: مؤسسة الاعلمی.
ابن‌فهد حلی‌، احمدبن محمد، (1407ق). المهذب‌ البارع‌. به‌ کوشش‌ مجتبی‌ عراقی‌، قم‌: مؤسسة النشر الاسلامی.
ابن ماجه‌، محمدبن یزید، (1952-1953م). السنن‌. به‌ کوشش‌ محمدفؤاد عبدالباقی‌، قاهره‌: دار احیاء الکتب العربیة.
ابن‌نجیم، زین‌بن ابراهیم، (بی‌تا). البحر الرائق. بیروت: دار المعرفة.
ابوداوود سجستانی‌، سلیمان‌بن اشعث، (1369ق). السنن‌. به‌ کوشش‌ محمد محیی‌الدین‌ عبدالحمید، قاهره‌: داراحیاء السنة النبویة.
ابونعیم‌ اصفهانی‌، احمدبن عبدالله، (1351ق). حلیة الاولیاء. قاهره‌: مطبعة السعادة.
احمدبن محمدبن عیسی، (1408ق). النوادر. قم: مدرسة الامام المهدی(ع).
بخاری، محمدبن اسماعیل، (1397ق/ 1977م). التاریخ‌ الصغیر. به کوشش محمودابراهیم زاید، حلب/ قاهره: دارالوعی/ دارالتراث.
بخاری، محمدبن اسماعیل، (1407ق). الصحیح. به کوشش مصطفی دیب البغا، بیروت: دار ابن‌کثیر.
برقی‌، احمدبن محمد، (1331ش). المحاسن‌. به‌ کوشش‌ جلال‌الدین‌ محدث‌، تهران‌: دارالکتب الاسلامیة.
بیضاوی، عبدالله‌بن عمر، (بی‌تا). نهایة السؤل فی شرح منهاج الاصول. بیروت: عالم الکتب.
بیهقی، احمدبن حسین، (1414ق). السنن الکبری. به کوشش محمدعبدالقادر عطا، مکه: دارالباز.
پاکتچی‌، احمد، (1377ش). «اخلاق دینی‌». دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، جلد7، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
ترمذی، محمدبن عیسی، (1398-1395ق). السنن‌. به‌ کوشش‌ احمدمحمد شاکر و دیگران‌، قاهره‌: مکتبة مصطفی البابی.
حمیری، عبدالله‌‌بن جعفر، (1413ق). قرب‌ الاسناد. قم: مؤسسة آل البیت(ع).
خواجویی، محمد اسماعیل‌بن حسین، (1411ق). الرسائل الفقهیة. قم: مطبعة سید الشهداء.
دارقطنی، علی‌بن عمر، (1386ق). السنن. به کوشش عبدالله‌ هاشم‌ یمانی، بیروت: دار المعرفة.
دارمی‌، عبدالله‌‌بن عبدالرحمان، (1407ق). السنن‌. به کوشش فواز احمد زمرلی‌ و خالد السبع‌ العلمی، بیروت: دارالکتاب العربی.
دمیری، محمدبن موسی، (بی‌تا). حیاة الحیوان‌. قاهره: مکتبة مصطفی‌ البابی.
سرخسی‌، محمدبن احمد (بی‌تا). الاصول‌. به‌ کوشش‌ ابوالوفا افغانی‌، حیدرآباد دکن‌: لجنة احیاء المعارف النعمانیة.
سعیدبن منصور، (1403ق). السنن. به کوشش حبیب‌ الرحمن‌ الاعظمی، بمبئی: الدار السلفیة.
شافعی، محمدبن ادریس، (1358ق). الرسالة. به‌ کوشش‌ احمدمحمد شاکر، قاهره: مکتبة مصطفی البابی الحلبی‌.
صنعانی‌، عبدالرزاق‌بن همام، (1403ق)‌. المصنف‌. به‌ کوشش‌ حبیب‌الرحمان‌ اعظمی‌، بیروت: المکتب الاسلامی‌.
طحطاوی، احمدبن محمد، (1318ق). حاشیة علی‌ مراقی‌ الفلاح‌. قاهره: مکتبة مصطفی البابی الحلبی.
طوسی‌، محمدبن حسن، (1363ش). الاستبصار. به‌ کوشش‌ حسن‌ موسوی خرسان‌، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
طوسی‌، محمدبن حسن، (1364ش). تهذیب‌ الاحکام‌. به‌ کوشش‌ حسن‌ موسوی خرسان‌، تهران: دارالکتب الاسلامیة‌.
طوسی‌، محمدبن حسن، (1413ق). الامالی‌. قم: مؤسسه بعثت.
عاصم‌بن حمید، (1405ق). «اصل». ضمن الاصول الستة عشر، قم: دارالشبستری.
علامه‌حلی‏، حسن‌بن یوسف، (1414ق). تذکرة الفقهاء. قم: مؤسسة آل‌البیت(ع).
عیاشی‌، محمدبن مسعود، (1381-1380‌ق). التفسیر. تهران: کتابخانه علمیه اسلامیه.
فیض‌کاشانی، محمدمحسن، (1365ش). الوافی. اصفهان: مکتبة الامام امیر المؤمنین(ع).
قاضی‌‌نعمان، (1383ق)‌. دعائم‌ الاسلام‌. به‌ کوشش‌ آصف‌ فیضی‌، قاهره‌: دارالمعارف.
قاضی‌نعمان، (1412-1409ق). شرح الاخبار. به کوشش محمد حسینی‌جلالی، قم: جماعة المدرسین.
کلینی‌، محمدبن یعقوب، (1391ق). الکافی‌. به‌ کوشش‌ علی‌اکبر غفاری، تهران‌: دارالکتب الاسلامیة.
مالک‌بن‌ انس، (1373ق)‌. الرسالة. قاهره: مکتبة محمود علی صبیح‌.
مجلسی‌، محمدباقر، (1363ش). مرآة العقول. به کوشش هاشم رسولی‌محلاتی، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
مجلسی، محمدتقی، (1393ق). روضة المتقین. به کوشش حسین موسوی‌کرمانی و علی پناه‌اشتهاردی، تهران: بنیاد کوشانپور.
مسلم‌بن‌ حجاج، (1955-1956م‌). الصحیح‌. به‌ کوشش‌ محمدفؤاد عبدالباقی‌، قاهره: مکتبة عیسی البابی‌.