نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات

چکیده

یکی از اهداف مهم پیامبران الهی و جانشینان آنان برقراری زندگی نیکو یا جامعۀ آرمانی بوده است. گرچه اصطلاح «مدینۀ فاضله» یا «جامعۀ آرمانی» در قرآن یا متون روایی نیست، این موضوع ریشه در تعالیم انبیا داشته و مجموعه آیه‌ها و روایت‌هایی که دربارۀ هدف و کیفیت زندگی مطلوب یا حیات طیبه سخن می‌گوید، ما را به این سمت و سو هدایت می‌کند. از نظر قرآن کریم و روایت‌های معصومان نه‌تنها دست یافتن به جامعۀ آرمانی امکان‌پذیر است، بلکه هدف بعثت انبیا همین بوده است.
پرسش اصلیِ مقاله حاضر این است که ویژگی‌های جامعۀ آرمانی در فرهنگ رضوی چیست؟ قرآن و عترت دو یادگار بی‌نظیر پیامبر اکرم(ص) هستند و امام رضا(ع) پارۀ تن رسول‌الله(ص)، وارث انبیای بزرگ الهی و امامان پیش از خود است؛ اینان، هم در حکمت نظری و هم در حکمت عملی به تلاش و مجاهدت برای تبیین و تحقق این هدف دیرینه پرداخته‌اند. در این مقاله به مهم‌ترین ویژگی‌های جامعۀ آرمانی در فرهنگ رضوی اشاره می‌شود که عبارت‌اند از: عقل‌گرایی، برپایی عدل، احسان، حاکمیت امام، گسترش دانش و شکوفایی اقتصادی.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم، (1388). ترجمۀ مکارم‌شیرازی، ناصر، تهران: مرکز طبع و نشر قرآن.
ابن‌شعبه حرانی، حسن‌بن‌علی، (1404). تحف العقول عن آل‌الرسول(ص)، قم: اسلامی.
ابوداوود سجستانی‌، سلیمان‌، (1369ق). السنن، به‌ کوشش‌ محمد عبدالحمید، قاهره‌: دار احیاء السنة النبویه.
آمدى، عبدالواحدبن محمد، (1366). غرر الحکم و درر الکلم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
بخاری، محمدبن ‌اسماعیل، (1401). الصحیح، بیروت: دارالفکر.
پاکتچی، احمد، (1392). جستاری در ادعیه رضویه (الصحیفه الرضویه الجامعه)، تهران: دانشگاه امام صادق(ع) و بنیاد فرهنگی و هنری امام رضا(ع).
ترمذی، محمد، (بی‌تا). السنن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
جعفری، محمدتقی، (1365). ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
جعفری، محمدتقی، (1373). فرهنگ پیرو فرهنگ پیشرو، تهران: علمی و فرهنگی.
حر عاملی‌، محمدبن‌حسن، (1409). وسائل‌ الشیعه، قم : مؤسسه آل‌البیت.
دهخدا، علی‌اکبر، (1377). لغتنامه دهخدا، تهران: مؤسسه لغتنامه دهخدا وابسته به دانشگاه تهران.
دیلمی، حسن‌بن علی‌بن محمد، (1412). ارشاد القلوب الی الصواب، قم: شریف رضی.
راغب‌اصفهانی، حسین، (1416). مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دارالقلم.
روشه، گی، (1367). کنش اجتماعی مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی عمومی، ترجمۀ هما زنجانی‌زاده، مشهد: دانشگاه فردوسی.
سبحانی، جعفر، (1386). آگاهی سوم یا علم غیب، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
ستوده،‌ هدایت‌الله، (1384). جامعه‌شناسی، تهران: آوای نور.
سیدرضى، محمدبن‌ حسین، (1414). نهج‌البلاغه (للصبحی صالح)، قم: هجرت.
شریف، میرمحمد، (1362). تاریخ فلسفه در اسلام، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
شعیری، محمدبن ‌محمد، (بی‌تا). جامع الأخبار، نجف: مطبعة حیدریه.
صدوق، ابوجعفر محمدبن على‌بن بابویه، (1416). التوحید، قم: اسلامی.
صدوق، ابوجعفر محمدبن على‌بن بابویه، (1378). عیون اخبارالرضا، تهران: جهان.
صدوق، ابوجعفر محمدبن على‌بن بابویه، (1413). من لایحضره الفقیه، قم: اسلامی.
طباطبایی، سید محمدحسین، (1374). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: اسلامی.
طبرسی، فضل‌بن ‌حسن، (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.
طوسی، محمدبن‌ حسن، (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
طوسى، محمدبن حسن، (1414). الأمالی، قم: دارالثقافه.
طوسی (خواجه نصیر)، محمدبن‌ محمد، (1374). اخلاق ناصری، تهران: سخن.
عطاردی، عزیزالله، (1406). مسند الامام رضا(ع)، مشهد: آستان قدس رضوی.
فراهانی، فاطمه، (1386). آشنایی با کنوانسیون حفظ و ترویج تنوع بیان‌های فرهنگی یونسکو، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
فیض‌کاشانى، محمدبن شاه‌مرتضى، (1415). تفسیر الصافی، تهران: مکتبه الصدر.
کلینی، محمدبن‌ یعقوب، (1407). الکافی، بیروت: دارالتعارف.
مجلسی، محمدباقر، (1403). بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار ائمه الاطهار، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
مصباح یزدی، محمدتقی، (1368). جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
معرفت، محمدهادی، (1378). جامعه مدنی، قم: التمهید.
معین، محمد، (1387). فرهنگ فارسی، تهران: هنرور.
مفید، محمدبن محمدبن نعمان، (1413). الارشاد فی معرفه حجج‌الله علی العباد، قم: آل‌البیت.
موحدابطحی، سید محمدباقر، (1381). الصحیفة الرضویه(ع) الجامعه، قم: مؤسسه الامام المهدی(عج).
موحدابطحی، سید محمدباقر، (1430). عوالم العلوم و المعارف و الاحوال، ج22، قم: مؤسسه الامام المهدی(عج).
مور، توماس، (1388). آرمان‌شهر، ترجمۀ داریوش آشوری و نادر افشار نادری، تهران: خوارزمی.
مؤلفان، (1387). تاریخ تفکر اجتماعی در اسلام، تهران: سازمان سمت.
نصری، عبدالله، (1376). تکاپوگر اندیشه‌ها، با مقدمۀ محمدرضا حکیمی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
همایون، محمدهادی، (1390). تاریخ تمدن و ملک مهدوی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.