نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار علوم سیاسی دانشگاه امام صادق(ع)
چکیده
از ویژگی‌ها و نقاط بارز سیرۀ امام رضا(ع) مواجهۀ ایشان با نمایندگان ادیان و مذاهب گوناگون در قالب مناظره‌هایی است که برخلاف اهداف مأمون ـ‌خلیفۀ عباسی‌ـ از برگزاری آنها، به عرصه‌ای برای دفاع از مرزهای اعتقادی اسلام، امامت و عقاید به‌حقِ شیعه و به‌ویژه اثبات صلاحیت و حقانیت امام برای امامت و خلافت تبدیل شد. استحکام در استدلال، استناد امام به منابع دست‌اولِ ادیان ابراهیمی و احاطۀ ایشان بر زبان، تفاسیر و دقایق کتاب‌های مقدس این ادیان از شگفتی‌های این مناظره‌هاست که کاملاً با موفقیت امام و شکست طرف‌های مناظره همراه بود.
در این مقاله به این پرسش‌های مشخص پاسخ داده می‌شود که از منظر تحلیل گفتمان، مناظره‌های امام رضا(ع) با دیگران چگونه تحلیل می‌شود؟ بهره‌گیری از این روش چه زوایایی از منظر زبانی و موقعیت طرف‌های گفتگو می‌گشاید؟ ویژگی‌ها و ظرفیت‌های مناظره‌های امام رضا(ع) به‌منزلۀ شکلی از ارتباط کلامی و تبلیغ دینی چیست؟
هدف این است که با پاسخ به این پرسش‌ها از منظری متفاوت به این مناظره‌ها نگریسته شود و با بهره‌گیری از توانایی‌های تحلیل گفتمانِ انتقادی در قالب متغیرها و مقوله‌های عملیاتی، این مناظره‌ها موشکافانه بررسی شود. دقت در مناظره‌های امام با نمایندگان ادیان و فِرَق دیگر با تمرکز بر مقولۀ واژگان، چشم‌انداز، استعاره، انسجام تاریخی، نقل‌قول و تأکید ساختاری نشان‌دهندۀ این واقعیت است که امام با وجود اثبات حقانیت و ابطال ادعاهای طرف‌های مناظره، از منازعۀ اخلاق‌گریزِ گفتمانی، برحذر مانده و در کمال صراحت، دقت، ادب و احترام، نفسِ این مناظره‌ها را به عرصه‌ای برای اثبات امامت و خاتمیت پیامبر اسلام تبدیل کرده‌اند.
کلیدواژه‌ها
)