نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع)

چکیده

تاکنون تحلیل‌های گوناگونی از واقعۀ مهم هجرت امام رضا(ع) به ایران ارائه شده است. در این میان شاید آنچه تاکنون تا حدی مهجور مانده، هویت تمدن‌ساز این هجرت باشد. در این رویکرد، این هجرت مبارک، بر خلاف ظاهر تبعیدگونۀ آنکه خود در پس پردۀ ادعای تکریم اهل بیت و بازگرداندن حق حکومت به ایشان از سوی غاصبان بنی‌عباس پنهان بود، نه‌تنها حرکتی برای تثبیت تشیع در کشور ایران و ایجاد تمدنی اسلامی و شیعی در این سرزمین بود که طراحی‌ای بود برای تسری این اقدام عمیق به دیگر سرزمین‌های اسلامی و سرانجام ایجاد حکومت و تمدنی اسلامی و شیعی در سراسر جهان. این مفهوم در نگاه شیعی، نزدیکی و پیوند عمیقی با موضوع غیبت، انتظار و ظهور دارد که در نهایت به موضوع حکومت جهانی آخرالزمان منتهی می‌شود.در این مقاله تلاش شده است تا هجرت امام رضا(ع) به ایران به‌مثابه اقدامی تمدن‌ساز در ادامۀ تلاش‌ها و هجرت‌های انبیای عظام و ائمۀ معصومین از زاویۀ نگاهی آخرالزمانی تحلیل و بر هویت زمینه‌سازی ظهور در آن تأکید شود.

کلیدواژه‌ها

ابن‌ماجه، ابوعبداللّه‏ محمدبن‌ یزید، (بی‌تا). سنن ابن ماجه. بیروت: دارالفکر.
تاد، لویس پل، کنت اس کوپر و دیگران، (1383). تاریخ تمدن و زندگی مردم جهان. ترجمۀ هاشم رضی، تهران: سخن.
توفیقی، حسین، (1391). آشنایی با ادیان بزرگ. تهران: سمت.
حر عاملی، محمدبن‌ حسن، (1367). وسائل‌الشیعه الی تحصیل مسائل‌الشریعه. جلد 27، تهران: اسلامیه.
حسینیان، روح‌الله، (1382). چهارده قرن تلاش شیعه برای ماندن و توسعه، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
حسینیان، روح‌الله، (1384). بیست سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران (1340 ـ 1320). تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
خضری، سید احمدرضا، (1384). تاریخ تشیع 1: دوره حضور امامان معصوم. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
خمینی، روح‌الله، (1369). وصّیت‌نامه سیاسی ـ الهی. مشهد: آستان قدس رضوی.
دیلمى،‏ شیخ حسن، (1412ق). إرشاد القلوب إلى الصواب. چاپ اول: قم: شریف رضى‏.
رحمانی، شمس‌الدین، (1381). لولای سه قاره. مؤسسه فرهنگی منادی تربیت.
سلطان‌الواعظین شیرازی، محمد، (دی 1363). شب‌های پیشاور در دفاع از حریم تشیع. چاپ سی‌ام، تهران: دارالکتب الاسلامیه. مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل‌البیت.
صدوق،‌ محمدبن علی (ابن‌بابویه قمی)‌، (1361). معانی الأخبار. قم: جامعه مدرسین قم.
صدوق،‌ محمدبن علی (ابن‌بابویه قمی)‌، (1378). عیون أخبارالرضا. تهران: جهان.
صدوق،‌ محمدبن علی (ابن‌بابویه قمی)‌، (1403ق). الخصال. قم: جامعه مدرسین.
صدوق،‌ محمدبن علی (ابن‌بابویه قمی)‌، (1406ق). ثواب الأعمال و عقاب الأعمال. چاپ اول، قم: دارالرضى‏.
طباطبایى، سید محمدحسین‏، (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: جامعۀ مدرسین حوزه  علمیه قم‏.
 
طبرسى‏، احمدبن ‌على، (1403ق). الاحتجاج على أهل اللجاج. چاپ اول، مشهد: مرتضی.
طبرسى‏، فضل‌بن‌حسن، (1390ق). إعلام الورى بأعلام الهدى. چاپ سوم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
فتال نیشابورى‏، محمدبن ‌احمد، (بی‌تا). روضة الواعظین و بصیرة المتعظین. چاپ اول، قم: رضى‏.
قرآن‌کریم.
قطب‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏الدین راوندى، سعیدبن‏‏‏‏‏‏هبه‌الله، (1409ق). قصص‌الأنبیا. یک جلد، بنیاد پژوهش‏هاى آستان قدس رضوى.
کلینى‏‌رازی، ابوجعفر محمدبن‌ یعقوب‌، (1362). الکافی. چاپ دوم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
کورانی، علی، (1369). عصر ظهور. ترجمۀ عباس جلالی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
مجلسی، محمدباقر، (1350). مهدی موعود. (ترجمۀ جلد 13 بحارالانوار) ترجمۀ علی دوانی، دارالکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمدباقر، (1361). بحارالانوار. تصحیح محمدباقر بهبودی، تهران: وزارت فرهنگ  و ارشاد اسلامی.
محدث‌اربلی، ابوالحسن‌علی‌بن‌عیسی، (1382). کشف‌الغمه فی معرفةالائمه. ترجمۀ علی‌بن‌حسین زوارنی، تهران: اسلامیه.
مفید، محمدبن‌ محمدبن‌ نعمان‌، (1413ق). الرشاد فی معرفة حجج الله على العباد. چاپ اول، قم: کنگره شیخ مفید.
مقدسى، مطهربن‌طاهر، (بی‌تا). البدء و التاریخ. بورسعید، مکتبة الثقافة الدینیه.
نصیری، مهدی، (1381). اسلام و تجدد. چاپ دوم، تهران: کتاب صبح.
نعمانی، محمدبن ‌ابراهیم، (1397ق). الغیبه. تهران: مکتبه الصدوق.
هاشمی‌شهیدی، سید اسدالله، (زمستان 1380). زمینه‌سازان انقلاب جهانی حضرت مهدی(عج) از دیدگاه روایات. قم: پرهیزکار.
هیثمى، على‏‌بن‌ ابى‌بکر، (1402ق). مجمع الزوائد و منبع الفوائد. به کوشش العراقى و ابن‏حجر، سوم، بیروت: دارالکتاب العربى.