نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
نویسنده
چکیده
عصر حضرت رضا(ع) صحنه برآمدن جریان‌ها و گفتمان‌های بسیاری در جهان اسلام است. این گفتمان‌ها در دو سطح درون‌گفتمانی و برون‌گفتمانی قابل‌تشخیص هستند. امام هشتم(ع) به‌واسطه مواجهه با موج گسترده این فرقه‌ها و (خرده)گفتمان‌ها و لزوم روشن‌کردن افکار مسلمانان، به انجام مناظرات و مقابله‌های فراوانی مبادرت کردند. این پژوهش به‌دنبال آن است تا ضمن تحلیل گفتمان مناظرات و کیفیت مجادله ایشان با گفتمان‌های رقیب، اصول حاکم بر خوشه نشانگان هویت‌سازانه- دگرسازانه ایشان را فراچنگ آورد و نسبت میان آن با مبانی رهیافت قرآنی را بررسی کند. جستار پیش رو بر آن است تا منطق روش‌شناختی حاکم بر گفتمان مناظرات و مباحثات امام رضا (ع) در حوزه تعیین مرزهای هویتی را مورد واکاوی و پرسش قرار دهد. برپایه فرضیه مقدماتی، رویکرد گفتمان حضرت مبتنی بر اصول کلامی و استوار بر منطق، مولفه‌ها و ابزارهای نظری و عملی مندرج در قرآن و سنت نبوی مانند احترام و اخلاق‌گرایی، جدال‌احسن (متضاد با مراء)، مؤلفه‌القلوب، حکمت و موعظه حسنه، مدارا، اجاره و امان دادن، اصالت برهان، ارجاع به فطرت و سرشت پاک بشری، توسل به ادله و مبادی مشترک، احسان و کرامت و... است. در این نوشتار کوشیده می‌شود با کاربست چارچوب روش‌شناختی نظریه تحلیل گفتمان، مبانی و سامانه نشانگانی گفتمان رضوی در مناظره و مقابله با گفتمان‌های رقیب ارائه و از رهگذر آن مبانی هویتی- دگرسازانه در اندیشه ایشان به‌دست داده‌شود.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- ابن‌اثیر، عزالدین ابوالحسن علی بن ابی‌الکرام (1835م)، الکامل التاریخ، بیروت: دارصادر
- ابن بابویه، ابی‌جعفر محمدبن‌علی (شیخ صدوق) (1372)، عیون اخبار الرضا، ج1، ترجمه: علی‌اکبر غفاری و حمیدرضا مستفید، تهران: صدوق.
- -------------------------------- (1404ق)، عیون اخبار الرضا (ع)، ج1و2، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
- --------------------------------- (1416ق)، التوحید، تصحیح: هاشم حسینی طهرانی، چاپ پنجم، قم: نشر اسلامی.
- --------------------------------- (1332)، عیون اخبار امام‌رضا (ع)، ج2، ترجمه و شرح: محمدتقی اصفهانی، تهران: اسلامیه.
- ---------------------------------- (1392ش)، امالی، ترجمه حسین عابدی، تهران: آدینه سبز.
- ابن شهر آشوب مازندرانى، محمدبن على (1379 ق)، مناقب آل ابی‌طالب علیهم‌السلام، ج4، قم: موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع)
- ابن مسکویه،ابوعلی احمد بن محمد (1376)، تجارب الامم، ج4 تحقیق: ابوالقاسم امامی، تهران: سروش..
- ابن‌واضح، یعقوبی (1375ق)، تاریخ یعقوبی، نجف: مکتبه حیدریه.
- اربلی، علی بن عیسی (بی‌تا)، کشف الغمه فی معرفه الائمه، دارالاضواء، بیروت: بی‌نا.
- اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل (1362)، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، ترجمه: محسن مویدی، تهران: امیرکبیر.
- اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین (بی‌تا)، مقاتل الطالبین، تحقیق: احمد صقر، بیروت: دارالمعرفه.
- بغدادی، احمدبن خطیب (1417ق)، تاریخ بغداد او مدینه السلام، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، العلمیه، بیروت: بی‌نا.
- حرعاملی، محمدبن حسن (1409ق)، وسائل الشیعه، ج6، قم: آل‌البیت (ع).
- حسینی‌عاملی، جعفرمرتضی (1377)، زندگی سیاسی هشتمین امام، ترجمه: خلیل خلیلیان، چاپ بیستم، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
- الخضری، محمد (1420ق)، دوله العباسیه، چاپ پنجم، بیروت: دارالمعرفه.
- راوندی، قطب‌الدین (1409ق)، الخرائج و الجرائح، ج1، قم: الامام المهدی.
- صفار، محمدبن الحسن بن فروخ (1404ق)، بصائر الدرجات، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
- طبری، محمدبن جریر (1363)، تاریخ طبری، ج 13، ترجمه: قاسم پاینده، تهران: اساطیر.
- طوسی، ابوجعفر محمدبن‌الحسن (شیخ الطایفه)، (1404ق) اختیار المعرفه الرجال (رجال الکشی)، ج 2، قم: آل‌البیت.
- ---------------------------- (1411ق)، الغیبه، تصحیح: علی‌احمد ناصحی، قم: موسسه المعارف الاسلامیه.
- عطاردی، عزیزالله (1406ق)، مسند الامام الرضا (ع)، ج1، مشهد: آستان قدس رضوی.
- عیاشی، ابونصر محمدبن مسعود (1380ق)، تفسیر العیاشی، ج 1، به‌کوشش هاشم رسولی‌محلاتی، تهران: علمیه.
- کشی، محمدبن عمر (1348) رجال الکشی، مشهد: دانشگاه مشهد.
- کلینی، ابوجعفر محمدبن یعقوب (1365)، الاصول من الکافی، ج1، تهران: اسلامیه.
- مجلسی، محمدباقر (1385)، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار (ع)، ج9، تهران: اسلامیه.
- ------------ (1404ق)، بحارالانوار، ج22، ج23، ج75، بیروت: دارالوفا.
- محمدی ری‌شهری، محمد (1404ق)، میزان الحکمه، ج 3، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
- مختاراللیثی، سمیره (1385)، مبارزات شیعیان در دوره نخست خلافت عباسیان، ترجمه: کاظم طباطبائی، مشهد: به نشر.
- مرتضوی، محمد (1375)، نهضت کلامی در عصر امام رضا (ع)، مشهد: آستان قدس رضوی.
- مفید، محمدبن محمدبن نعمان (1414ق)، الفصول المختاره، الطبعه الثانیه، بیروت: دارالمفید.
- مکارم‌شیرازی، ناصر (1388)، مناظرات تاریخی امام رضا (ع) با پیروان مذاهب و مکاتب دیگر، چاپ دوم، مشهد: پژوهش‌های اسلامی.
- نوبختی، حسن بن موسی (1391)، فرق الشیعه، ترجمه محمدجواد مشکور، تهران: علمی و فرهنگی.
- De Cillia, Rudolf, martin Reisigl & Ruth Wodak (1999) "The discursive construction ofnational identities", Discourse & Society, SAGE Publications, Vol 10(2).
- Howarth, David R. (2008) "Ethos, Agonism and Populism: William Connolly and the Case for Radical Democracy", doi: 10.1111/j.1467-856x.2007.00308.x BJPIR: 2008 VOL 10, 171–193.
- Laclau, Ernesto (1994) The Making of Political Identities, London: Verso.
- Laclau, Ernesto, Mouffe, Chantal (2001) Hegemony and SocialistS trategy, 2nd Edition, London: Verso.
- Marchart, Oliver (2007) Post-Foundational Political Thought, EdinburghUniversity Press Ltd.
- McCordic, Cameron Ross (2012) The Use of Stigma as a Marker of Otherness by RTLM during the Rwandan Genocide, A Thesis presented to The University of Guelph, In partial fulfillment of the requirements for the degree of Master of Science in Capacity Development and Extension, Guelph, Ontario, Canada.
- Mouffe, Chantal (2000) The Democratic Paradox, VERSO, London, New York.
- Mouffe, Chantal (2007) "Artistic Activism and Agonistic Spaces", art and research, volume 1, no.2.
- Povinelli, Elizabeth A. (2012) "beyond the names of the people", Cultural Studies, 26:2-3, 370-390
- Staszak, Jean-Francois (2008) other/otherness, international encyclopedia of human geography, Elsevier.
- Thaler, Mathias (2010) "The illusion of purity: Chantal Mouffe's realist critique of cosmopolitanism", Philosophy Social Criticism, 36: 785.
- Zizek, Slavoj (1994) Identity and Its Vicissitudes: Hegel's 'Logic of Essence' as a Theory of Ideology, in the book, The Making of Political Identities, edited by: Ernesto Laclau, London: Verso.
)