نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه شاهد

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شاهد

3 دانشیار گروه علوم تربیتی دانشگاه شاهد

چکیده

پرورش اخلاقی مسلمانان یکی از اهداف اساسی آموزه‌های قرآنی و حدیثی است. استخراج این آموزه‌ها و تبیین آن‌ها به ‌صورت روشمند در قالب اصول و روش‌های تربیت اخلاقی، زمینة آگاهی از نظام اخلاقی در اسلام را فراهم می‌آورد. در میان روایات ائمه(ع) و روایات به جای مانده از امام رضا(ع)، گزاره‌ها و گزارش‌های فراوانی در موضوع اخلاق وجود دارد. این پژوهش، به روش توصیفی‌تحلیلی در پی پاسخ به این سؤال است که اصول و روش‌های تربیت اخلاقی در روایات امام رضا (ع) کدام است؟ برای پاسخ به پرسش تحقیق، احادیث ایشان استخراج و دسته‌بندی و تحلیل شد. یافته‌های تحقیق حاکی است که اصول تربیت اخلاقی عبارت‌ است از: تغییر رفتارهای ظاهری، تحول باطن، مداومت و محافظت بر عمل، اصلاح شرایط، مسئولیت، آراستگی، فضل، عدل، عزت و تعقل. تحقق این اصول، روش‌هایی مانند تلقین به نفس، تحمیل به نفس، اعطای بینش، دعوت به ایمان، فریضه‌سازی، محاسبه نفس، زمینه‌‌سازی، تغییر موقعیت، اسوه‌‌سازی، مواجهه با نتایج اعمال، تحریک ایمان، ابتلا، آراستن ظاهر، آراستن سخن، توبه، تبشیر، مبالغه در پاداش، تکلیف به قدر وسع، انذار، مجازات به قدر خطا، تغافل، تزکیه، تعلیم حکمت به‌‌عنوان روش‌های دفع و درمان رذایل شناسایی شده است.

کلیدواژه‌ها

ـ قرآن کریم. (۱۴1۵ق). ترجمه: محمدمهدى فولادوند.
ـ ابن بابویه، محمد بن علی . (1398ق). التوحید. قم: جامعه مدرسین.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــ. (1378ق). عیون أخبار الرضا g. تحقیق: مهدی لاجوردی. تهران: نشر جهان.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــ. (1385). علل الشرائع. قم: داوری.
ـ ابن حزم‏، علیّ بن أحمد. (1416ق). الفصل فی الملل و الأهواء و النحل‏. بیروت‏: دار الکتب العلمیه.
ـ ابن ‌شعبه حرانی، حسن بن علی. (1363). تحف العقول عن آلالرسول. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
ـ احمدی، سیداحمد. (1387).  اصول و روشهای تربیت در اسلام. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
ـ اشعرى، على بن اسماعیل. (1400ق). مقالات الإسلامیین واختلاف المصلین. آلمان: فرانس شتاینر.
ـ اقبالیان، طاهره. (1391). «مبانی، اصول و روش‌های تربیت اخلاقی در سیره‌ پیامبر n و اهل‌ بیتb». پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی. ش 16. سال بیستم. صص:37-64.
ـ إیجی، عبد الرحمن. (1325ق). شرح المواقف. قم(افست): الشریف الرضی.
ـ ایزدی فرد، علی‌اکبر؛ کاویار، حسین. (1389). «مسئولیت‌پذیری کارگزاران و مدیران از دیدگاه امام علی g با تأکید بر مؤلفه‌های اخلاق حرفه‌ای». پژوهشهای علوی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ش2. صص:201-234.
ـ باقری، خسرو. (1396).  نگاهی دوباره به تربیت اسلامی. چاپ چهل و دوم. تهران: انتشارات مدرسه.
ـ برقی، احمد بن محمد. (1371ق).  المحاسن. قم: دار الکتب الإسلامیة.
ـ بغدادى‏، عبد القاهر. (1408ق). الفرق بین الفرق و بیان الفرقة الناجیة منهم‏. بیروت: دار الجیل.
ـ بهرامی، فاطمه؛ ملکیان، حسین؛ عابدی، محمد رضا. (1383). «بررسی و مقایسۀ راهکارهای افزایش مسئولیت‌پذیری در بین دانش‌آموزان دورۀ راهنمایی شهر اصفهان». فصلنامه آموزه. ش17. صص: 64-72.
ـ جعفری، محمدتقی. (1379).  تعلیم و تربیت اسلامی. به کوشش: محمدرضا جوادی. تهران: پیام آزادی.
ـ جوادی آملی، عبد الله. (1389). تسنیم. قم: اسراء.
ـ حسینی، سید جواد. (1394). «روش تربیتی در اسلام». ماهنامه پاسدار اسلام. ش406-405.صص:
ـ حرعاملی، محمد بن حسن. (1414ق). تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشرعیة. قم: مؤسسة آل البیتb.
ـ حلی، رضى الدین على بن یوسف بن المطهر. (1408ق). العدد القویّة لدفع المخاوف الیومیة. قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
ـ حمیرى، عبد الله بن جعفر. (1413ق). قرب الإسناد. قم: مؤسسة آل البیتb.
ـ خرقانی، حسن. (1394). قرآن و زیباییشناسی. چاپ دوم. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
ـ داودی، محمد؛ حسینی‌زاده، سیدعلی. (1389). سیره تربیتی پیامبرn و اهلبیتb. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ـ دلشاد تهرانی، مصطفی. (1383). سیری در تربیت اسلامی. تهران: انتشارات دریا.
ـ دیلمی، احمد؛ آذربایجانی، مسعود. (1385). اخلاق اسلامی. قم: نشر معارف.
ـ دهشیری، افضل‌السادات. (1370). تربیت اخلاقی از دیدگاه اسلام. تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
ـ رادویانی، محمدبن عمر. (1362). ترجمان البلاغة. به کوشش: احمد آتش. تهران: انتشارات اساطیر.
ـ راغب اصفهانى، حسین بن محمد. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. بیروت: دارالعلم.
ـ سید رضی، محمد بن حسین. (1414ق). نهجالبلاغه. شرح: صبحی صالح. محقق: فیض‌الاسلام. قم: هجرت.
ـ  سید مرتضى، على بن حسین‏. (1405ق). رسائل الشریف المرتضى. قم: دار القرآن الکریم.
ـ طالقانی، سیدمحمود. (1362).  پرتوی از قرآن. تهران: شرکت سهامی انتشار.
ـ طباطبایی، محمد حسین. (1382).  تفسیر المیزان. ترجمه: محمدباقر موسوی همدانی‌. قم: دفتر انتشارات‌ اسلامی.
ـ طوسی، محمد بن الحسن. (1414ق).  الأمالی. تصحیح: مؤسسة البعثة. قم: دار الثقافة.
ـ عبدوس، محمدتقی؛ محمدی اشتهاردی، محمد. (1384). آموزههای اخلاقی-رفتاری امامان شیعهb. قم: بوستان کتاب.
ـ عطاردی قوچانی، عزیزالله. (1413ق). مسند الإمام الرضا ابى الحسن على ابن موسىg‏. بیروت: دارالصفوة.
ـ عیاشی، محمد بن مسعود. (1380ق). تفسیر العیّاشی. تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی. تهران: المطبعة العلمیة.
ـ فایضی، علی. (1378). تربیت، روشها، اخلاق. تهران: طراحان نشر.
ـ فقیه اسفندیاری، مصطفی. (1391). سیری در منظومه تربیتی-اخلاقی امام رضاg. تهران: انتشارات امام صادقg.
ـ فقیهی، سید احمد. (1393). روشهای تربیت اخلاقی در المیزان. قم: مؤسسه‌ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
ـ کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی. تحقیق: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی. چاپ چهارم. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ـ معین، محمد. (1391). فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.
ـ مکارم شیرازی، ناصر وهمکاران. (1371). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ـ مفید، محمد بن محمد. (1413ق«الف») الإختصاص. قم: الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید.
ـ  ــــــــــــــــــــــ. (1413ق«ب»). الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد. قم: کنگره شیخ مفید.
ـ نجفی، شیخ محمدحسن. (1367). جواهر الکلام فی شرائع الاسلام. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ـ هنرمند، سید مرتضی. (13919. «عدل الهی و کارآمدی نظام تربیتی اسلام». مجله اندیشه نوین دینی. ش 30. صص: 11-23.