نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناس ارشد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه کوثر بجنورد

2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه کوثر بجنورد

3 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه کوثر بحنورد

چکیده

سبک‌شناسی می‌کوشد تا از طریق مطالعۀ ساختار متن و تجزیه و تحلیل عناصر آن، جنبه‌های ادبی، زیبایی‌شناسی و عاطفی ورای متن را کشف کند. یکی از مهم­ترین موضوعات قابل بررسی در سبک ­شناسی، سبک­ شناسی آوایی یا موسیقایی اثر ادبی است که افزون بر تشریح واحدهای آوایی (صدا و آهنگ) در یک موقعیت زبانی، به کشف واکنش‌های روحی و عاطفی آفرینندۀ اثر کمک می ­کند. از جمله متونی که شایستگی بررسی و تحلیل سبک‌شناسانه را دارد، قصیدۀ «تائیه» مشهور به «مدارس آیات» دعبل خزاعی است که آن را در محضر امام رضا (ع) و در مدح آن امام همام و اهل بیت (ع) سرود. دعبل از برجسته‌ترین شاعران متعهد شیعی است که آوازة شجاعت و ظلم‌ستیزی‌اش زبانزد همگان بوده و سوزوگداز وی در مصیبت‌های اهل‌ بیت (ع) در تک‌تک ابیات این قصیده موج می ­زند. این پژوهش، با رویکرد سبک‌شناسی توصیفی و روش توصیفی تحلیلی، به تبیین نمودهای برجستة سبک‌شناسی آوایی این قصیده پرداخته و نقش آن را در ارتباط با اهداف و اندیشة شاعر بررسی کرده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد در سطح آوایی هر یک از عناصر آوایی، موسیقی بیرونی (وزن عروضی)، موسیقی کناری، موسیقی درونی (واج آرایی، تکرار، جناس، ردالعجز الی صدر)، موسیقی معنوی (تضاد، مقابله و مراعات نظیر) علاوه بر زیبایی و مجذوب ساختن مخاطب به موسیقی قصیده، امکان درک و فهم معانی را نیز برای او فراهم می­ کند.

کلیدواژه‌ها

ـ آقائی، مهرداد؛ عباس زاده، فاضل؛ قوامی خانقاه، سید مهدی. (1399). «سبک‌شناسی قصاید فخری دعبل خزاعی». فصلنامه پژوهشنامه نقد ادبی و سبکشناسی. 11(3). صص: 11-30.
ـ ابن ابی الاصبع المصری، عبدالعظیم بن عبدالواحد. (2008 م). بدیع القرآن. به تحقیق محمدشرف حفنی. قاهره: مکتبه نهضه.
ـ ابن ادریس، عمر خلیفه. (۱۹۹۷م). البنیه الإیقاعیة فی شعرالبحتری «دراسة نقدیة تحلیلیة». رسالۀ دکتوراه. مصر: جامعة الإسکندریة.
ـ ابن جنی، ابوالفتح عثمان. (۱۹۹۰م). الخصائص. بغداد: دارالشؤون الثقافیة.
ـ ابن منظور، ابوالفضل جمال الدین محمدبن مکرم. (۱۹71م). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
ـ ابوالعدوس، یوسف. (2007م). الاسلوبیه، الرویه و التطبیق. عمان: دارالمیسره للنشر و التوزیع للطباعه.
ـ ابوریشه، عبدالقادر. (۱۹۹۰م). مدخل الی تحلیل النص. الطبعة الرابعه. عمّان: دارالفکر.
ـ اسماعیل، عزالدّین. (1974م). الاسس الجمالیه فی النقد الادبی. الطبعه الثالثه. بیروت: دار الفکر العربی.
ـ الاصفهانی، ابوالفرج. (1994م). الأغانی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‌.
ـ امینی، شیخ عبدالحسین. (1977م). الغدیر فی الکتاب والسنة والادب. بیروت: الموسسة الجامعیة للدراسات و النشر والتوزیع.
ـ انیس، ابراهیم. (1952م). موسیقی الشِّعر. الطبعة الثانیة. مصر: مطبعة لجنة البیان العربی.
ـ  ـــــــــــــ. (۱۹۷۳م). الاصوات اللغویة. مصر: دارالمعارف.
ـ بشر، کمال. (۱۹۷۱م). دراسات فی علم اللغة. الطبعه الثانیه. مصر: دار المعارف.
ـ بیاتی، حمیدسنا. (2007م). التنغیم فی القرآن الکریم دراسه صوتیه. بغداد: مرکز احیاء التراث العلمی العربی.
ـ تبرماسین، عبدالرحمن. (2003م). البنیة الإیقاعیة للقصیدة المعاصرة فی الجزائر. الجزیره: دارالفجر للنشر و التوزیع.
ـ تفتازانی، سعدالدین. (1385). مختصر المعانی. چاپ دوم. قم: اسماعیلیان.
ـ جنتی‌فر، محمد. مرادیان، سوده (1396). «بازخوانی قصیده تائیه دعبل از رهگذر واکاوی اندیشه، ساختار موسیقایی، تعابیر و تصاویر هنری». فصلنامه مطالعات متون اسلامی. 2 (4). صص: 143- 174.
ـ الجندی، علی. (1954م). فن الجناس. القاهره: دارالفکرالعربی.
ـ حسنی، عبدالجلیل یوسف. (۱۹۸۹م). موسیقی الشعر العربی. القاهرة: الهیئة العامة للکتاب.
ـ الخوالده، فتحی. (۲۰۰۶م). تحلیل الخطاب الشعری. عمان: المرکز الثقافی العربی.
ـ دعبل بن علی الخزاعی. (1417ق). دیوان. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
ـ دیو سالار، پویان. (1396). «بررسی تطبیقی سبک شناختی رثای اهل بیت b در شعر دعبل و وحشی بافقی». کنفرانس بین المللی ادبیات و پژوهش های تطبیقی در آن. گرگان: موسسه فرهنگی نسیم موعد. صص: 124-142.
ـ الرازی، شمس الدین محمد. (بی‌تا). المعجم فی معاییر الأشعار العجم. بازنویسی بهروز ثروتیان. تهران: تمثال.
ـ الرافعی، مصطفی صادق. (1997م). اعجاز القرآن و البلاغه النبویه. القاهره: دارالمنار.
ـ رفیق احمد صالح، معین. (۲۰۰۳م). «دراسة اسلوبیة فی سورة مریم». رسالة الماجیستر. نابلس: جامعة النجاح الوطنیة.
ـ سعران، محمود. (بی‌تا). علم اللغة للمقدمة للقارئ العربی. بیروت: دار النهضة للطباعة والنشر.
ـ سلطانی رنانی، مهدی. (۱۳۸۵). «درآمدی بر ابعاد اعجازی و زیبایی‌شناختی نظماهنگ قرآن». پژوهشهای قرآنی. ش45. صص: 206-225.
ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1384). موسیقی شعر. چاپ هشتم. تهران: آگاه.
ـ شمیسا، سیروس. (۱۳۷4). کلیات سبکشناسی. چاپ سوم. تهران: انتشارات فردوس.
ـ الطرابلسی، محمد الهادی. (1981م). خصائص الأسلوب فی شوقیات. تونس: منشورات الجامعة التونسیة.
ـ عباس، حسن. (۱۹۹۸م). خصائص الحروف العربیة ومعانیها. دمشق: منشورات اتحاد الکتاب العرب.
ـ علی سید، عزالدین. (۱۹۷۸م). التکریر بین المثیر و التاثیر. چاپ دوم. بیروت: عالم الکتب.
ـ غریب، رز. (۱۳۷۸). نقد بر مبنای زیباییشناسی و تأثیر آن در نقد ادبی. ترجمه نجمه رجائی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
ـ فتوحی، محمود. (۱۳۹۵). سبکشناسی، نظریه ها، رویکردها و روشها. تهران: نشر سخن.
ـ فضل، صلاح. (۱۹۹۸ م). علم الأسلوب و مبادئه و إجرائاته. القاهرة: دارالشروق.
ـ القزوینی، أبی المعالی. (1425ق). الإیضاح فی علوم البلاغة. شرح وتعلیق وتنقیح: محمد عبد المنعم الخفاجی. ط4. بیروت: دارالکتاب البنانی.
ـ قوامی خانقاه، سید محمد. (1395). «بررسی سبک شناسی فخریات کمیت بن زید اسدی - دعبل خزاعی». پایان نامه کارشناسی ارشد. اردبیل: دانشگاه محقق اردبیلی.
ـ کتانة، فتحی احمد. (١٩٩٩م). «دراسة الاسلوبیة فی شعر ابی الفراس الهمدانی». رسالةالماجیستر. جامعة النجاح الوطنیة. الفلسطین.
ـ المازنی، عبدالقادر. (۱۹۹۰م). الشعر غایاته و وسائطه، بتحقیق فایز الترحینی. الطبعة الثانیة. بیروت: دار الفکر اللبنانی.
ـ مسبوق، سید مهدی؛ دریا دل موحد، اعظم. (1391). «بررسی تطبیقی دو قصیده تائیه دعبل و طلائع بن رزیک در مدح اهل بیت». مجله ادب عربی. 3 (4). صص: 223- 246.
ـ المسدی، عبدالسلام. (1982م). الاسلوب و الاسلوبیه. الطبعه الثانیه. بیروت: دارالعربیه للکتاب.
ـ مفتاح، محمد. (۱۹۸۲م). فی سیماء الشعر القدیم دراسة نظریة و تطبیقیة. المغرب: دارالثقافة.
ـ الملائکه، نازک. (2000م). قضایا الشعر المعاصر. بیروت: دارالعلم للملایین.
ـ وحیدیان کامیار، تقی. (1374). وزن و قافیه شعر فارسی. تهران: مرکز چاپ جهاد دانشگاهی.