نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای معماری،گروه معماری، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران

2 دانشیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی، تبریز،ایران

3 استادیار گروه معماری ، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران

4 دانشیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

یکی از شاهکارهای معماری بناهای مذهبی مربوط به معماری ایرانی اسلامی حرم رضوی است که طی دوره‌های تاریخی و با توجه به شرایط اجتماعی سیاسی شکل گرفته است. این مقاله ضمن بررسی کالبدی و معنایی معماری شکل گرفته در این مجموعه در دو دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به بازتاب انقلاب اسلامی ایران بر معماری مذکور می‌پردازد و به این منظور، آگاهی از شرایط سیاسی تاریخی حکومت اسلامی ایران در این بازۀ زمانی ضروری است. این مقاله درپی آن است تا با روش توصیفی تحلیلی، آثار معماری شاخص ایجاد شده پس از انقلاب اسلامی ایران در حرم رضوی را طی سال‌های57- 77 با دیدگاه نظریه‌پردازان انقلاب اسلامی ایران در مقولۀ هویت اسلامی در ایران بررسی کند و به تبیین جریان ویژۀ متاثر از انقلاب اسلامی ایران در مجموعۀ مذکور در دو دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران بپردازد. سوال اصلی پژوهش این است که چه رابطه‌ای میان انقلاب و معماری مجموعه حرم رضوی در دو دهه پس از آن وجود دارد؟ در پاسخ به این سوال، فرضیۀ پژوهش این است که رابطۀ ویژه‌ای میان مبانی فکری انقلاب اسلامی و معماری حرم رضوی بین سال‌های 57 تا77 وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

ـ قرآن کریم.
ـ آبراهامیان، یراوند.( 1397). ایران بین دو انقلاب. ترجمه:احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی. تهران: نشر نی.
ـ احمدی، حمید. (1386). هویت و قومیت در ایران، هویت در ایران، تهران: جهاد دانشگاهی.
ـ افتخاری، اصغر. (1383).اقلیت گرایی دینی. تهران: انتشارات تمدن ایرانی.
ـ افتخاری، اصغر؛ اسدی، علیرضا؛ نزهت، ابراهیم. (1393). «ناسیونالیسم و هویت ملی در اندیشۀ حضرت آیت الله خامنه‌ای». فصلنامه علمی-پژوهشی پژوهشنامه انقلاب اسلامی. شماره11.صص:19-43.
ـ اعتصام، ایرج؛ فلامکی، محمد منصور؛ نقره کار، عبدالحمید؛ سلطان زاده، حسین؛ منصوری، بهروز؛ بانی مسعود، امیر.( 1388). «آیا معماری امروز محصول انقلاب اسلامی است؟». ماهنامه تخصصی منظر. شماره چهارم.صص:14-16.
ـ بانی مسعود، امیر. (1394). معماری معاصر ایران. چاپ ششم. تهران: انتشارات هنر معماری قرن.
ـ ـــــــــــــــــ  .(1399)، معماری معاصر ایران از سال 1304 تا کنون ، مشهد:کتابکده کسری.
ـ بمانیان، محمدرضا؛ پورجعفر، محمدرضا؛ احمدی، فریال؛ صادقی، علی رضا. (1389). «بازخوانی هویت معنوی و انگاره‌های قدسی در معماری مساجد شیعی». فصلنامه علمی-پژوهشی شیعه شناسی. شماره30.صص:37-70.
ـ ثبات ثانی، رقیه؛ کاظمی شیشوان، مهروش.(1397).«بازتاب انقلاب اسلامی ایران در معماری معاصر ایران سال‌های(1367-1357) نمونۀ موردی، 20 پروژه شاخص با کاربری عمومی». فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهشنامه انقلاب اسلامی ایران. شماره 26.صص: 221-243.
ـ جلالی، میثم. (1398). «بررسی هنر آینه‌کاری در رواق دارالسیاده حرم امام رضا g». فصلنامه علمی نگارینه هنر اسلامی. دوره 6. شماره 18. صص:144-154.
ـ جنکز، ریچارد. (1381). هویت اجتماعی. ترجمه تورج یار احمدی. تهران :شیرازه.
ـ حجت، مهدی.(1374). «معماری ایرانی در سخن چهار نسل از معماران صاحب نظر». آبادی . سال پنجم. شماره نوزدهم. صص:32-34.
ـ خاکرند، شکراله.(1395). «مفهوم و جایگاه حرم در فرهنگ اسلامی». فصلنامه علمی- پژوهشی فرهنگ رضوی. سال 4. شماره 14.صص: 97-122.
ـ خان حسین آبادی، عطیه.(1399). «مضامین کاشی نگاره‌های دوره قاجار در حرم مطهر رضوی».فصلنامه علمی- پژوهشی فرهنگ رضوی. سال هشتم. شماره 29. صص: 95-134.
ـ لباف خانیکی، رجبعلی. (1396). «گنبد حرم مطهر امام رضاg». هنرنامه آستان قدس رضوی. شماره 22. صص: 18-26.
ـ درخشه، جلال. (1387).گفتارهای درباره انقلاب اسلامی ایران. تهران : دانشگاه امام صادقg.
ـ دهخدا، علی اکبر. (1373). لغتنامه دهخدا.جلد14. دوره جدید. تهران:دانشگاه تهران.
ـ رضایی برجکی، اسماعیل؛ جلالی، میثم؛ حسینی، سید حسن؛ زارعی، ابوالفضل؛ نعمتی، بهزاد. (1396). بارگاه خورشید معرفی مجموعه حرم رضوی.مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ سالاری، علی اصغر. (1394). تدوین سبک هنر و معماری حرم مطهر رضوی ، پژوهشی بر روضه منوره و حریم حرم مطهر آقا علی بن موسی الرضاg.مشهد: راویان میراث کهن.
ـ شایسته‌فر، مهناز. (1392). «بررسی محتوایی کتیبه‌های رواق‌های ساخته شده در حرم رضوی در عصر تیموری و صفوی». فصلنامه علمی -پژوهشی فرهنگ رضوی. سال اول. شماره3. صص:117-147.
ـ شیخی، علیرضا؛ قاسمی، منوره. (1397). «مطالعه کتیبه‌های پنجمین ضریح حرم مطهر امام رضاg». مطالعات هنر اسلامی. سال14. شماره31. صص: 57-81.
-عیوضی، محمدرحیم؛ هراتی، محمدجواد. (1389). درآمدی تحلیلی بر انقلاب اسلامی ایران. چاپ دوازهم. قم: دفتر نشر معارف.
ـ فوکو، میشل. (1378) . مراقبت و تنبیه، تولد زندان. ترجمه افشین جهاندیده و نیکو سرخوش. تهران: نشر نی.
ـ قبادیان، وحید. (1395). سبکشناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران. چاپ دوم. تهران: انتشارات علم معمار.
ـ کیانی، محمدیوسف. (1384). تاریخ هنر معماری ایرن در دوره اسلامی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت).
ـ معین،محمد.(1363). فرهنگ فارسی.ج 4.تهران:سپهر.
ـ مومنی دهقی، کوروش. (1395). «بررسی رابطه فرهنگ با معماری آرامگاهی و تاثیر آن در طرح آرامگاه بوعلی سینا همدان». فصلنامه علمی- تخصصی معماری سبز. شماره3.صص:1-9.
ـ نعمتی، بهزاد. (1391). « طلاکار گنبد حرم امام رضا g». فصلنامه آستان هنر. شماره2و3. صص:4-15.
ـ  ــــــــــــــــــــ . (1378). «معماری مسجد از مفهوم تا کالبد(از گذشته تا آینده)». مجموعه مقالات همایش معماری مسجد-گذشته ،حال، آینده. ج2 .تهران: انتشارات دانشگاه هنر.
- ندیمی، هادی. (1370). مدخلی بر روشهای آموزش معماری. صفه. 1دوره1. شماره2.صص: 4-17.
ـ نقی زاده، محمد.(1389). «تبیین رابطه فرهنگ نبوی و تمدن اسلامی». کتاب ماه هنر . شماره 141.صص:6-23.
ـ وثیق؛ بهزاد.(1399). «تبیین کاربست حس معنوی مکان جایگزین مفهوم حس مکان (نمونه بررسی شده، حرم امام رضاg)». فصلنامه علمی- پژوهشی فرهنگ رضوی. سال8.شماره30.صص: 223-245.
منابع اینترنتی
-خامنه‌ای، سیدعلی. آرشیو بیانات. بازیابی شده در سایت:
https://www.leader.ir/fa و www.khamenei.ir  تاریخ مشاهده: 4/10/99
-محتاجی، میثم. 11/12/97. هنر گچ‌بری در حرم امام رضا http://www.islamic-rf.ir   g. تاریخ مشاهده 4/10/99.