نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای برنامه‌ریزی درسی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

2 دانشیار مدیریت آموزشی، گروه علوم تربیتی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

3 استاد برنامه ریزی آموزش عالی، موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی

4 دانشیار برنامه‌ریزی درسی، گروه علوم تربیتی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

چکیده

تربیت اخلاقی متربّیان از مهم‌ترین بخش‌های هر نظام آموزشی است.  هدف پژوهش حاضر، تبیین عناصر برنامۀ درسی تربیت اخلاقی با توجه به سیرۀ تربیتی امام رضا(ع) است. رویکرد پژوهش حاضر کیفی و روش آن سنتزپژوهی است. جامعۀ پژوهش کلیه مقالاتی هستند(30 مقاله) که از سال 1387 تا 1399 دربارۀ سیرۀ تربیتی امام رضا(ع) ارائه شده‌اند. نمونۀ پژوهش 19 مقاله است که این تعداد بر اساس پایش موضوعی، اشباع نظری داده‌ها و به صورت هدفمند انتخاب شده‌اند. داده‌های پژوهش از تحلیل کیفی اسناد مورد مطالعه، گردآوری شده‌اند. با تجزیه و تحلیل داده‌ها، ویژگی عناصر برنامه درسی با توجه به نظریه میلر در 6 بُعد، 25 عامل و 48 مؤلفه سازمان یافت. براساس یافته‌ها اهداف برنامۀ ‌درسی تربیت اخلاقی باید کثرت‌گرا، انعطاف‌پذیر، غایت‌گرا و دموکراتیک باشد، روش‌های تربیت اخلاقی ایجابی، اصلاحی، روش‌های فعال، روش‌های مستقیم و روش‌های غیرمستقیم است. یادگیرنده، خودانگیخته، تعامل‌گرا، مستقل و مسئولیت‌پذیر است و معلم دارای مهارت‌های حرفه‌ای، مهارت‌های ارتباطی، آراسته به فضایل اخلاقی و آراستگی ظاهری است؛ ارزیابی فرایند تربیت اخلاقی فرایندی مستمر، جامع بوده و در آن به خودسنجی و اصل اعتدال توجه می‌شود و محیط یادگیری، دارای جوی اخلاقی و دینی است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم. ترجمه آیت الله مکارم شیرازی.
ـ ابراهیمی قوام، صغری؛ حسین ­زاده یوسفی، غلامحسین. (1387). «نظریه سازنده گرایی و کاربرد آن در آموزش». رشد مدارس. ش 4. صص:24-33.
ـ ابن بابویه، محمدبن علی.(1317). عیون اخبار الرضاg. ج 1 و 2. ترجمه آقانجفی اصفهانی. اصفهان: نبوغ.
ـ ـــــــــــــــــــــــــ.(1378). عیون اخبار الرضاg. علی اکبرغفاری. چاپ دوم. تهران: جهان.
ـ ـــــــــــــــــــــــــ.(1403ق). معانی الأخبار. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ـ ابن شعبه حرانی، حسن ابن علی. (1404ق). تحف العقول. قم: جامعه مدرسین.
ـ اسماعیلی، رضا. (1379). بررسی اوضاع و ویژگیهای فرهنگ عمومی استان اصفهان. اصفهان: انتشارات اداره کل دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی اصفهان.
ـ افکاری، فرشته. (1393). «نقد و بررسی رویکردهای تربیت اخلاقی در دوره ابتدایی در کتاب‌های درسی بخوانیم، بنویسیم، قرآن، هدیه‌های آسمانی، تعلیمات اجتماعی و طراحی الگوی برنامه درسی». رساله دکتری. دانشگاه علامه طباطبایی.
ـ بهشتی، سعید؛ رشیدی، شیرین. (1392). «اصول تربیت عقلانی بر مبنای سخنان امام رضاg». پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی.ش 18. صص: 51-67.
ـ پورشافعی، هادی؛ طالب زاده، لیلا؛ آرین، ناهید. (1395). نظریهها و الگوهای آموزش و تدریس ماهیت و کاربرد. مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد.
ـ جانی‌پور، محمد؛ سروری مجد، علی. (1393). «تبیین شیوه‌های تربیتی امام رضاg در راستای ایجاد سبک زندگی اسلامی بر مبنای تحلیل محتوای دعاهای صحیفه رضویه». فصلنامه فرهنگ رضوی. س 2(7). صص: 53-79.
ـ جوادی آملی، عبدالله. (1374). تفسیر موضوعی قرآن. ج2. تهران: مرکز نشر فرهنگی رجا.
ـ جویس، برویس؛ ویل، مارشال؛ کالهون، امیلی. (1391). الگوهای تدریس. ترجمه محمدرضا بهرنگی. تهران: کمال تربیت.
ـ حسنی، محمد. (1395). «بررسی رویکرد تربیت اخلاقی در نظام تربیت رسمی و عمومی دوره ابتدایی». تربیت اسلامی.س 11 (22). صص: 1-28.
ـ حسینیان، سیمین. (1385). اخلاق در مشاوره و روانشناسی. تهران: کمال تربیت.
ـ حیدرزاده، نسرین؛ اسمعیلی، زهره؛ فرج‌للهی، مهران؛ صفایی، طیبه. (1397). «طراحی و اعتبار یابی الگوی تربیت اخلاقی متناسب با ویژگی‌های دانش‌آموزان دوره ابتدایی ایران با تأکید بر سند تحول بنیادین آموزش و پرورش». پژوهش درنظامهای آموزشی. ویژه‌نامه بهار 97. صص: 231-247.
ـ خاکپور، حسین؛ محمودی، مرضیه؛ سعیدی گراغانی، منصوره. (1393). «نقش و آثار مدیریت فرهنگی امام رضاg بر جامعه شیعه». فصلنامه فرهنگ رضوی. س 2(8). صص: 31-56.
ـ داودی، محمد؛ حسینی‌زاده، علی.(1393). سیره تربیتی پیامبرn و اهل بیتb. قم/تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سازمان سمت.
ـ دلبری، شهربانو؛ زحمتکش، زهرا. (1396). «به کارگیری شیوه‌های تسامح و تساهل در سیره تربیتی امام رضاg». فصلنامه فرهنگ رضوی. س 5(20). صص: 31-67.
ـ دهقان سرخ آبادی، سیده محدثه؛ کرامتی، انسی. (1396). «روش‌های آموزشی در سیره رضوی و دلالت های آن برای تربیت عقلانی در دانشگاه فرهنگیان». فصلنامه فرهنگ رضوی. س 5(17). صص: 35-57.
ـ رشیدزاده، فتح الله. (1393). تبیین فرازهایی از اندیشههای نظامی- دفاعی فرماندهی معظم کل قوا. تهران: دانشکده افسری امام علی g.
ـ زرسازان، عاطفه. (1396). «واکاوی مؤلفه‌های تعلیم در تبیین آموزه‌های وحی در سیره رضوی». فصلنامه فرهنگ رضوی. س 5(18). صص: 63-94.
ـ زین آبادی، حسن‌رضا؛ عدلی، مریم. (1396). «اصول و روش‌های تربیتی با نگرش به اراده و اختیار انسان در سیره رضوی». فصلنامه فرهنگ رضوی. س 5(17).صص: 59-96.
ـ سبحانی یامچی، محمد.(1398). «روش‌های تربیتی فرهنگ‌سازی اقامه نماز در سیره رضوی». فصلنامه فرهنگ رضوی. س 7(4). صص: 157-186.
ـ شاملی، عباسعلی؛ ملکی، حسن؛ کاظمی، حمیدرضا. (1390). «برنامه درسی، ابزاری برای نیل به تربیت اخلاقی». نشریه اسلام و پژوهشهای تربیتی. س 3(2). صص:77-98.
ـ شریفی، عنایت الله؛ لطفی قادیکلائی،مهر علی.(1397). «سبک تربیتی امام رضا(علیه السلام) در تربیت کودکان». فصلنامه فرهنگ رضوی. س 6(23). صص: 181-211.
ـ شریفی، عنایت الله؛ خوانین‌زاده، محمدحسین؛ خلعتبری لیماکی، حسام الدین.(1396). «روش‌های تبلیغی امام رضاg». فصلنامه فرهنگ رضوی. س 5(19). صص: 149-176.
ـ طالبی، ابوتراب.(1380). «بررسی تعارض بین ارزش‌های اخلاقی مذهبی و کنش‌های اجتماعی دانش آموزان دبیرستان‌های منطقه 3 و 5 شهر تهران». رساله دکتری. دانشگاه تربیت مدرس.
ـ طبرسی، ابوالفضل علی بن حسن بن فضل. (1385). مشکاه الأنوار. نجف اشرف: انتشارات کتابخانه حیدریه.
ـ عاملی، زین الدین‌بن علی. (1413ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام. ج8. قم: المعارف الإسلامیه.
ـ عظیم‌زاده اردبیلی، فائزه؛ حمیدی‌پور، معصومه. (1393). «سازوکارهای حمایتی از تربیت کودک در آموزه‌های دینی با تأکید بر سیره رضوی». فصلنامه فرهنگ رضوی. س 2(5). صص: 141-167.
ـ علی دخت مازافای، حسن؛ سیفی جگرکندی، مهدی؛ یوسف‌زاده، محمد و خیری، میلاد.(1394). «تربیت اجتماعی در سیره امام رضاg ». اولین همایش ملی پژوهشهای نوین در حوزه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی ایران. تهران. بهمن1394.صص:
ـ غلام‌پور، میثم؛ پورشافعی، هادی؛ قاسمیان، عباس.(1397). «نقش اعتماد و عدالت سازمانی بر اخلاق حرفه‌ای معلمان مقطع ابتدایی». مجله اخلاق زیستی.س 8(27). صص: 73-83.
ـ غلام­پور، میثم؛ رستمی ­نژاد، محمدعلی؛ پورشافعی، هادی.(1398). «شناسایی عوامل کلیدی موفقیت دوره­ های MOOC : سنتزپژوهی براساس مدل روبرتس». پژوهش ­های برنامه درسی. ش 2. دوره 9. صص: 139-162.
ـ فتحی واجارگاه، کورش. (1394). اصول و مفاهیم اساسی برنامه ریزی درسی. تهران: علم استادان.
ـ فروزش، سجاد؛ محسنی‌زاده، معصومه.(1393). «مؤلفه‌های تربیت دینی و روش‌های آن در سبک زندگی امام رضاg». مجموعه مقالات همایش ملی سبک زندگی در فرهنگ رضوی. صص: 441-455. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ قطبی، ثریا؛ رهنما، اکبر؛ رهبری پاک، نسرین؛ نجفی، حسن.(1395). «تحلیل روش‌های آموزشی امام رضاg با تکیه بر مسند الإمام الرضاg». فصلنامه فرهنگ رضوی.س 4(16). صص: 47-69.
ـ مجلسی، محمدباقر.(1389). بحارالانوار. ج49. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ـ ــــــــــــــــــــ. (1404ق). مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
ـ مطهری، مرتضی.(1384). حکمتها و اندرزها. جلد اول. تهران: صدرا.
ـ ـــــــــــــــــ. (1385). تعلیم  و تربیت در اسلام. تهران: صدرا.
ـ مهر محمدی، محمود. (1393). برنامه درسی، نظرگاهها، رویکردها و چشم اندازها. مشهد: به نشر (انتشارات آستان قدس رضوی).
ـ میرزامحمدی، محمدحسن؛ جهانی جوانمردی؛ فاطمه؛ نوروزی، محمد. (1396). «بازشناسی آموزه‌های تربیتی امام رضاg و کاربست آن در عصر حاضر». فصلنامه فرهنگ رضوی. س 5(20). صص: 69-104.
ـ نجفی، محمد؛ قربانی، منصوره؛ نصرتی هشی، کمال؛ شاهی، محمد. (1393). «روش‌های تربیت اخلاقی در سیره رضویg». پژوهشهای اخلاقی.س 5(1). صص: 113-127.
ـ نقی‌پورفر، ولی الله؛ زاهدی، عبدالرضا؛ فتحی، یعقوب. (1398). «سیره تعلیمی- تربیتی امام رضا(علیه السلام) در مناظره با اصحاب ادیان و مذاهب». فصلنامه فرهنگ رضوی. س7(1). صص: 183-213.
ـ نوروزی، مجتبی؛ کاظمی، ابوالفضل؛ شاهمرادی، سیده فاطمه. (1396). «راهکارهای تربیت دینی در فضای مجازی با تأکید بر آموزه‌های قرآن و سیره رضوی». فصلنامه فرهنگ رضوی. س5(19). صص: 177-211.
ـ نوری، حسین. (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. قم: آل البیتb.
ـ نیک آیین، محمود؛ بختیار نصرآبادی، حسنعلی؛ بهرامی، حمزه علی، نصرتی هشتی، کمال، عباسپور، نفیسه. (1394). «آثار تربیتی امام رضا g در تعالی باورهای معنوی مردم ایران». فصلنامه فرهنگ رضوی. س3(12). صص: 97-118.
ـ نیکخواه، محمد؛ نصر اصفهانی، احمد رضا؛ عزیزی، حسین. (1390). «مهارت‌ها و روش‌های آموزش و تدریس در تعالیم پیامبرn و اهل بیت b». مجموعه مقالات اولین همایش ملی تحول بنیادین در نظام برنامه درسی ایران. صص: 543-553. مشهد: نشر دانشگاه فردوسی.
ـ هاشمی اردکانی، سیدحسن؛ میرشاه جعفری، سیدابراهیم. (1387). «روش مناظره علمی در سیره تربیتی امامان معصومb (مطالعه موردی: مناظرات علمی امام رضاg)». تربیت اسلامی. س3(7). صص: 7-21.
ـ یبلویی، بهاره؛ مستحفظیان، مینا؛ مشکاتی، زهره. (1395). «رابطه بین مؤلفه‌های اخلاقی با ویژگی‌های شخصیتی». فصلنامه اخلاق در علوم رفتاری. س 11(1). صص: 137-144.
- Cooper, H., & Hedges, L. V. (2009). Research Synthesis as a scientific process. In H. Cooper, L. V. Hedges, and J. C. Valentine (eds.), The Handbook of Research synthesis and meta-Analysis (pp. 3-16). US: Russell Sage.
- Moffett, J. (2015). Twelve tips forflippingthe classroom. Medical Teacher, 37(4), 331-336.
- Prashar A. (2015). Assessing the flipped classroom in operations management: A pilot study. Journal of Education for Business, 90(3), 126-138.