نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

چکیده

تربیت اخلاقی از اساسی‌ترین نیازهای جوامع بشری است؛ به طوری که دین بدون آن در دست‌یابی به اهدافش ناتوان است. قرآن کریم و به تبع آن معصومان(ع)، اهتمام فراوانی به اتمامِ مکارم اخلاق مبذول داشته‌اند. «تحلیل گفتمانی» به عنوان یکی از علوم بین‌رشته‌ای علوم انسانی، ساز و کاری عالمانه در کشفِ ارتباط بینِ «دیدگاه‌های فکری اجتماعی» و «ساختارهای گفتمانی» و استخراج پیام واقعیِ لایه‌های زیرین متن است. پرسش اساسی مقاله که به روش توصیفی، تحلیلی و آماری نگارش یافته، چیستی ارتباط فرهنگیِ کاربست واژگان قرآنی تربیتی، اخلاقی حضرت رضا(ع) با محوریت کتاب عیون است. دستاورد مقاله آن است که 30/1 درصد از کل واژگان کتاب عیون، واژه‌های تربیتی و اخلاقی است که با عنایت به این‌که «عیون»، تألیفی مستقل در حوزۀ تربیتی و اخلاقی نیست و مشتمل بر طیف گسترده‌ای از مطالب تاریخی، اجتماعی،‌ اعتقادی و... است، این درصد قابل توجه است؛ همچنین اساسی‌ترین اهداف رسالت پیامبر(ص) در قالب وفورِ نسبیِ کاربست تک‌واژه‌هایی همچون: علم، ایمان،‌ صدق، طاعت، تذکّر، حکمت، ذنب، ظلم، تقوا، اصلاح، تقّرب، معرفت، بصیرت، عدالت، اخلاق و... و «واژگان متناسب و هم‌آوا»، در بیان حضرت تجلی کرده است. آمار کمّی این کاربست‌ها، به وضوح، معنادار و نشانۀ لایه‌های زیرین اندیشه تربیتی، اخلاقی قرآن مدّ نظر حضرت و طبقه‌بندی مفاهیم دارای اولویت در باور این بزرگوار است.

کلیدواژه‌ها

- قرآن کریم. ترجمه سید علی اکبر قرشی.
- ابن بابویه،‌ محمد بن علی. (1378ق). عیون اخبار الرضاg. تهران: نشر جهان.
- ابن مسکویه، احمد بن محمد بن یعقوب. (بی‌تا). تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق. اصفهان:‌ انتشارات مهدوی.
- ابن منظور، محمد ابن مکرم. (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
- ایزدی، مهدی؛ مهدوی، حسین. (1392). «معرفت‌گرایی به مثابه رویکرد مبنایی تربیت اخلاقی از دیدگاه امام سجادg در صحیفه سجادیه». مجله تحقیقات علوم و قرآن و حدیث. س یازدهم. ش1(پیاپی21). صص:7-49.
- بامداد، محمدعلی. (1343). ادب چیست؟ ادیب کیست؟ تهران: اشرفی.
- بوطی، محمد سعید. (1426). فقه السیره النبویه. بیروت: دارالفکر.
- حبیبی، رضا. (1394). «مبانی تعلیم و تربیت از دیدگاه آیت الله جوادی آملی». مجله حکمت اسرا. س7. ش3(25). صص:67-97.
- حمید زاده، بهرام. (1380). « تربیت دینی در کلام امام خمینی». مجله تربیت اسلامی. ش5. صص: 81-92.
- خاقانی‌اصفهانی، محمد؛ خورسندی، محمود؛ بکایی، وجبهه السادات. (1394). «تحلیل لایه‌های درونی اندیشه عقّاد با گفتمان‌کاوی در کتاب ساره»، فصلنامه لسان مبین(پژوهش ادب عربی). س ششم. ش19. صص:1-22.
- خسروی نیک، مجید؛ یارمحمدی، لطف الله. (1380). «شیوه‌ای در تحلیل گفتمان و بررسی دیدگاه‌های فکری-اجتماعی». نامه فرهنگ. ش42.صص:173-181.
- داوودی، محمد؛ سید علی، حسینی زاده. (1398). سیره تربیتی پیامبرn و اهلبیتb. چاپ دهم. قم: پژوهشگاه حوزه ودانشگاه.
- دیلمی، احمد؛ آذربایجانی، مسعود. (1381). اخلاق اسلامی. چاپ دهم. قم: دفتر نشر معارف.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1416ق). مفردات الفاظ قرآن. بیروت: دارالشامیه.
- زبیدی، محمدمرتضی. (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دارالفکر.
- الزیات، احمد و مصطفی ابراهیم. (1386). المعجم الوسیط. چاپ ششم. تهران: موسسه الصادق للطباعه و النشر.
- شریعتمداری، علی. (1396). اصول و فلسفه تعلیم و تربیت. تهران: امیرکبیر.
- شریعتمداری، جعفر. (1381). شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه. چاپ سوم. مشهد:‌ انتشارات آستان قدس.
- شمیسا، سیروس. (1373). کلیات سبکشناسی. تهران: انتشارات فردوسی.
- صفری فروشانی، نعمت الله. (1386). «مقاله بررسی دو اثر تاریخ‌نگاری شیخ صدوق». فصلنامه نامه تاریخپژوهان. ش 10. صص:166-207.
- طریحی، فخر الدین. (1375). مجمع البحرین. تهران: کتابفروشی مرتضوی.
- طباطبایى، محمد حسین. (1390ق). تفسیر المیزان. بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
- علیپور، مرضیه. (1393). «بررسی جلوه‌های بصری عیون اخبار الرضاg». فصلنامه فرهنگ رضوی. دوره2. ش7. صص:81-106.
- فراهیدی، خلیل ابن احمد. (1409ق). العین. قم: نشر هجرت.
- قرشی، سید علی‌اکبر. (1352). قاموس القرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- کبیری، زینب؛ معلمی، حسن. (1388). «مبانی و شیوه‌های تربیت اخلاقی در قرآن کریم از دیدگاه علامه طباطبایی». معرفت اخلاقی. س اول. ش1. صص:67-90.
- مصباح یزدی، محمدتقی. (1373). فلسفه اخلاق. چاپ چهارم. تهران: نشر موسسه اطلاعات.
- مطهری، مرتضی. (1372). مجموعه آثار استاد مطهری. تهران: صدرا.
- ـــــــــــــــــ. (1367). تعلیم و تربیت در اسلام. تهران: صدرا.
-  معارف، مجید. (1387). شناخت حدیث. تهران: انتشارات نبأ.
- مکارم شیرازی، ناصر. (1374). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
- منصوری، رضا. (1364). «رابطه زبان و تفکر و نقش آن در واژه‌گزینی». نشر دانش. دوره5. ش29. صص:5-9.
- مولایی پارده، برزو؛ محمدی، ناصر؛ سارلی، زبیده. (1396). « تفسیر و تحلیل واژگان تربیتی در صحیفه سجادیه». فصلنامه  تحقیقات جدید درعلوم انسانی. تابستان1396. ش1. صص: 33-74.
- یارمحمدی،‌ لطف الله؛ خسروی، مجید. (1380). «زبان، فرهنگ و مفاهیم». نامه فرهنگ. ش42. صص:173-181.
- یارمحمدی،‌ لطف الله. (1379). «بهره‌گیری مترجم از تحلیل گفتمان». فصلنامه مترجم. س9. ش32. صص:3-10.
- ـــــــــــــــــــــ. (1380). «تناسب کاربرد روش‌های کمی و کیفی در تحلیل گفتمان‌ها». نامه فرهنگ. ش39. صص:48-54.