نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه شاهد

2 دانشیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم واحد تهران

3 دانشیارگروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شاهد

چکیده

خودکنترلی توانایی فرد در کنترل ارادی فرایندهای درونی و برون‌دادهای رفتاری است و معیار سنجش کنترل نفس، انطباق با موازین شرع و آموزه‌های الهی است. هدف از این پژوهش، شناسایی و تحلیل مولفه‌های شناختی خودکنترلی در کلام  امام‌ رضا (ع) و تعیین میزان توجه به آن است. روش تحقیق توصیفی‌تحلیلی از نوع تحلیل محتواست و واحد تحلیل، مضمون روایت و جامعه پژوهش روایات امام رضا (ع) در کتاب مسندالرضا(ع) است. یافته‌های تحقیق نشان می دهد که مولفة شناختی خودکنترلی در کلام امام‌رضا(ع) در بر گیرنده ۹۲ مضمون روایت و ۳۰ درصد از مجموع روایات رضوی است. مؤلفه شناختیِ «خودکنترلی» شامل آگاهی از زمینه­های تحقق خودکنترلی، آشنایی با عوامل ایجاد خودکنترلی، آشنایی با آثار خودکنترلی و شناخت موانع خودکنترلی است. نتیجه آن که بُعد شناختی خود کنترلی علاوه بر تأثیر بر بعد عاطفی و رفتاری به رشد آگاهی­ها و اعتلای مهارت­های عقلانی، تحلیل وتفکر در کنترل نفس و در نهایت سعادت بشر منجر می‌شود.

 

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم
نهج البلاغه. (۱۳۷۹). ترجمه محمد دشتی. چاپ چهارم. قم: مرکزتحقیقاتی امیرالمؤمنین.
ـ آذربایجانی، مسعود؛ دیلمی، احمد. (۱۳۸۵). اخلاق اسلامی. چاپ چهل و یکم. قم: دفتر نشر معارف اسلامی.
ـ استادی، رضا؛ رودگر، محمدجواد.(‏۱۳۹۲). گرایش به معنویت: معیارها و آسیبها. تهران: کانون اندیشه جوان.
ـ الوانی، سیدمهدی. (۱۳۸۲). مدیریت عمومی. تهران: نشر نی.
ـ امان آبادی، حیدر. (۱۳۸۲ ). «‌سعادت و کمال انسان: شناخت انسان». مربیان. ش 7. صص: 29-42.
ـ پور افکاری، نصرت الله. (۱۳۷۳). فرهنگ جامع روانشناسی و روانپزشکی. جلد اول. تهران:‌ فرهنگ معاصر.
ـ  پیروز، علی‌آقا؛ شفیعی، عباس؛ بهشتی نژاد، سیدمحمود؛ خدمتی، ابوطالب.(1386). مدیریت در اسلام. (زیرنظر سید مهدی الوانی). چاپ پنجم. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ـ جان بزرگی، مسعود. (۱۳۸۷). آموزش اخلاق  رفتار اجتماعی و قانون پذیری به کودکان(راهنمای عملی ). تهران: ارجمند.
ـ حیدر کوشا، غلام. (۱۳۸۹). «کنترل اجتماعی غیر رسمی از منظر آیات و روایات». معرفت فرهنگی اجتماعی. س1. ش3. صص: 69-88.
ـ دلشاد تهرانی. مصطفی. (۱۳۸۳). سیره نبوی  منطق عملی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـ روزنهان، مارتین؛  ای.پی – سلیگمن.(۱۳۸۵). روانشناسی نابهنجاری. ترجمه یحیی سید محمدی. تهران: نشرارسباران.
ـ زارع، حمید. (۱۳۸۴). «الگویی از خود کنترلی در فرهنگ اسلامی». حوزه و دانشگاه. س 11. ش 45. صص:44-56.
ـ شجاعی، محمد صادق. (۱۳۸۸). درآمدی بر روانشناسی تنظیم رفتار با رویکرد اسلامی. قم: دار الحدیث.
ـ شکوهی یکتا، محسن؛ فقیهی، علی نقی؛ زمانی، نیره؛ پرند، اکرم. (۱۳۸۸). «مدیریت خشم بر اساس آموزه های اسلام و روان شناسی نوین». فصلنامه علمی تخصصی مطالعات اسلام و روان شناسی. س3. ش 5.صص:43-61.
ـ عطاردی، عزیزالله. (بی تا). مسند الامام الرضاعلیه السلام. بیروت: دار الصفوه.
ـ فتحعلی خانی، محمد. (۱۳۷۹). آموزه های بنیادین اخلاق جلد اول. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
 ـ فراهانی، مجتبی. (۱۳۷۸). تعلیم و تربیت از دیدگاه امام خمینی(ره). چاپ دوم. تهران. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
ـ قدیری، محمد حسین. (۱۳۸۹). «خود کنترلی کودک خمیر مایه خویشتن داری اخلاقی(تقوا)». فصل نامه راه تربیت. ش 11. صص: 87 – 115.
ـ قطبی، ثریا؛ هادوی، اصغر؛ رهنما، اکبر؛ باغانی، فاطمه. (1393). «تحلیل مؤلفه‏های اجتماعی سبک زندگی در روایات امام رضاg». مشکوة. دوره 33. ش 123. صص: 4-34.
ـ  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1393). «ﺗﺤﻠﯿﻞ اﺑﻌﺎد و ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫﺎی اﻋﺘﻘﺎدی ﺳﺒﮏ زﻧﺪﮔﯽ اﺳﻼﻣﯽ در آﻣﻮزه‌ﻫﺎی رضوی». ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی. س 18 . ش3. صص: 435-450.
ـ کاظمی، یحیی؛ برماس، حامد؛ آذر خرداد، فاطمه. (۱۳۸۸ ). «بررسی تأثیر آموزش مهارت های مدیریت هیجان بر هوش هیجانی دانش آموزان مقطع راهنمایی». اندیشه های نوین تربیتی. دوره 5. ش 2. صص: 103-123.
ـ مطهری، مرتضی. (۱۳۷1). انسان کامل. تهران و قم: انتشارات صدرا.
ـ  ــــــــــــــــــــــ. (۱۳۷۳). انسان در قرآن. چاپ هشتم. تهران: انتشارات صدرا.
ـ  ــــــــــــــــــــــ. (۱۳۶۸ ). ده گفتار. چاپ پنجم. تهران: صدرا.
ـ میرزایی اهرنجانی، حسن؛ شفیعی، عباس؛ خدمتی، ابوطالب؛ آقا پیروز، علی. (۱۳۸۵). رفتارسازمانی با رویکرد اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ـ نراقی، ملا احمد. (1386). معراج السعادة. چاپ پنجم. قم: انتشارات موعود اسلام.
 
منابع انگلیسی:
- Kivetz , R .& Yuhung , Z .Determinants ofJustification and self control .Journal of Experimental Psychology , 135 .572 – 587, 2006
Mc Calough , M.E, Tsang , J, & Brion ,S.L.Personality    traits in adolescence
- Geyer, A.& Baumeister, R.F).Religion , mortality and self concept.Hand book of the Psychologyof religion and Spirituality , edited by R.F.Palutzian andC.L.Park .New york : Guilford Press .412 – 432, 2005