نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیارگروه تاریخ دانشگاه لرستان

چکیده

خاندان برمک از ابتدای به قدرت رسیدن عباسیان، عملاً ادارۀ سرزمین­های پهناور خلافت اسلامی را در دست گرفتند. یحیی برمکی و پسرانش در 17 سال نخست خلافت هارون الرشید، از نفوذ و قدرت نامحدودی برخوردار شدند. مصادف شدن این دوران با امامت حضرت موسی کاظم(ع) رهبر شیعیان امامیه، موجب شد تا دستگاه خلافت بارها با بهانه­های مختلف، آن حضرت و بسیاری از خاندان و بستگان ایشان را اذیت و آزار کند و حتی به شهادت برساند. چگونگی ارتباط ایشان و رفتار این خاندان ایرانی با امام و خاندانش در منابع نقل شده است؛ اما در این خصوص ابهام و گاه تردید و تناقض­هایی وجود دارد که نیازمند بررسی جامع و دقیق است. این پژوهش به شیوۀ توصیفی تحلیلی و با نقل و بررسی این گزارش­ها تلاش دارد برخی حقایق مربوط را آشکار سازد. ارادت دیرینۀ ایرانیان به خاندان پیامبر(ص)، همچنین ایرانی بودن برمکیان اهمیت این مطالعه را در کنار ضرورت آشکارسازی حقایق تاریخی دوچندان می­کند. یافته‌های این پژوهش بیانگر این واقعیت است که خاندان برمکی به‌رغم وابستگی کامل به خلافت عباسی و به کارگیری توان مدیریتی خود برای بقای آن در مواجهه با امام کاظم(ع) روش یکسانی نداشتند. برخی از آنان تحت هیچ شرایطی مایل نبودند در ریختن خون آن حضرت مشارکت کنند در حالی که برخی دیگر برای رضایت خلیفه به این کار نیز اقدام کردند؛ همچنین بر خلاف تعدادی از گزارش‌ها مبنی بر گرایش آن‌ها به تشیع و امام هیچ گونه گزارش تایید شده‌ای در تایید این فرضیه موجود نیست.

کلیدواژه‌ها

ـ ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن محمد. (1387ق). شرح نهج البلاغه. تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: دار إحیاء التراث.
ـ ابن اثیر، عزالدین علی بن محمد. (1407ق). الکامل فی التاریخ. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ـ ابن اسفندیار، بهاءالدین محمد بن حسن. (1366). تاریخ طبرستان. تصحیح عباس اقبال آشتیانی. تهران: پدیده خاور.
ـ ابن بابویه ، محمد بن علی. (1427ق). عیون أخبار الرضا. ترجمه حسین اعلمی. قم: ذوی القربی.
ـ ابن خلدون، عبدالرحمن. (1363). العبر. ترجمه عبدالمحمد آیتی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ـ ابن خلکان، احمد بن محمد. (1969). وفیات الأعیان. تحقیق احسان عباس. بیروت: دار صادر.
ـ ابن شهرآشوب، محمد بن علی. (1376ق) مناقب آل أبیطالب. نجف:مطبعه الحیدریه.
ـ ابن طقطقی، محمد بن علی. (1384). تاریخ فخری. ترجمه محمد وحید گلپایگانی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ـ ابن عبد ربه، ابوعمر احمد بن محمد.(1359ق). العقد الفرید. قاهره:الاستقامه.
-ابن عنبه، احمد بن علی.(1421ق). عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب. قاهره: مکتبة الثقافه الدینیه.
ـ ابن فقیه، احمد بن محمد. (1416ق). مختصر کتاب البلدان. بیروت: عالم الکتب.
ـ ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم. (1973). عیون الأخبار. قاهره: الهیئة المصریة العامه للکتاب.
ـ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر. (1963). البدایة و النهایة. بیروت: مکتبة المعارف.
ـ اربلی، علی بن عیسی. (1364). کشف الغمة فی معرفة الائمه. تهران : اسلامیه.
ـ اصفهانی، ابوالفرج . (1963) . الأغانی . قاهره : وزارة الثقافیة.
ـ  ـــــــــــــــــــ.  (1427ق). مقاتل الطالبیین. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ـ اکبری، امیر. (1386). «برامکه و عوامل نزاع دیوانسالاران ایرانی و عرب در عهد هارون عباسی». فصلنامه پژوهشنامه تربیتی. دوره2. ش 7. صص: 25-41.
ـ امین،  محسن. (1403ق).  أعیان الشیعه.تحقیق حسن امین. بیروت: دار التعارف.
ـ بغدادی، عبدالقاهربن طاهر. (1978). الفرق بین الفرق.بیروت: دارالآفاق الجدیده.
ـ بلخی، عبدالله. (1350) . فضایل بلخ. به کوشش عبدالحی حبیبی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ـ بودون، ریمون. (1364). منطق اجتماعی روش تحلیل مسائل اجتماعی. ترجمه عبدالحسین نیک گهر . تهران : جاویدان.
ـ بووا، لوسین. (1365). برمکیان. ترجمه عبدالحسین میکده. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ـ بیهقی، ابوالفضل محمدبن‌حسین. (1371). تاریخ بیهقی. به کوشش خلیل خطیب رهبر. تهران: مهتاب.
ـ تنوخی، محسن بن علی. (1398ق). الفرج بعد الشدة. چاپ عبود شالجی. بیروت: دار صادر.
ـ جاحظ، ابوعثمان عمرو بن بحر (1418ق). البیان و التبیین. به تحقیق عبدالسلام محمد هارون . قاهره: مکتبه الخانجی.
-جهشیاری ،محمد.(1357ق). الوزرا و الکتاب. قاهره: مطبعه مصطفی البابی الحلبی و اولاده.
ـ حبیبی، عبدالحی. (1343). برمکیان بلخی.مجله آریانا. ش ۲۵۵. صص: 28-11.
ـ حرعاملی، محمد بن حسن. (1414ق). وسائل الشیعة. قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.
ـ خطیب بغدادی، ابوبکر احمد بن علی. (بی‌تا). تاریخ بغداد. بیروت: دارالکتب العربی.
-خواندمیر، غیاث الدین.(1362). حبیب السیر فی اخبار افراد بشر. زیر نظرمحمد دبیرسیاقی. تهران: انتشارات خیام.
ـ دمیری، کمال الدین محمد بن موسی. (1357ق). حیاة الحیوان الکبری. قاهره: مکتبه مصطفی البابی الحلبی.
ـ زیدان، جرجی. (1958). تاریخ التمدن الإسلامی. بیروت: دار مکتبة الحیاة.
ـ سامانی، محمود.(1392). مناسبات امام کاظم(ع) با ایرانیان ( با تکیه بربرمکیان). مجموعه مقالات همایش سیره و زمانه امام کاظم(ع). قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
ـ سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن. (1424ق). تاریخ الخلفاء. بیروت: دارابن حزم.
ـ شبانکاره ای، محمد بن علی. (1381). مجمع الأنساب. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر.
ـ شهرستانی، ابوالفتح. (1981). موسوعة الملل و النحل. بیروت: مؤسسة ناصر للثقافة.
ـ طبری، محمد بن جریر. (1407ق). تاریخ الامم و الملوک. تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: دارالکتب العلمیة.
 ـ  ــــــــــــــــــــــ. (1408ق). دلائل الإمامة. بیروت: دار الفکر.
ـ طوسی، محمد بن حسن. (1404ق). اختیار معرفة الرجال (رجال الکشی). تحقیق مهدی رجایی. قم: مؤسسة آل البیت.
ـ عقیلی، حاجی بن نظام. (1364). آثار الوزراء. تهران: چاپ جلال الدین محدث ارموی.
ـ فرای، ریچارد.ن و دیگران. (1363). تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه. تهران: امیرکبیر.
ـ فردوسی، ابوالقاسم. (1369). شاهنامه. نسخۀ  ژول مول. تهران: آموزش انقلاب اسلامی.
ـ کلینی، محمد بن یعقوب. (1401ق). الکافی. تحقیق علی اکبر غفاری. بیروت: دار التعارف.
ـ مارکوات، ژوسف. (1373). ایرانشهر بر مبنای جغرافیای موسی خورنی. ترجمه مریم میراحمدی. تهران.
ـ مامقانی، عبدالله . (1350ق).  تنقیح المقال فی علم الرجال. نجف: بی نا.
ـ مجهول المولف.  أخبار الدولة العباسیه. (1391ق). به کوشش عبدالعزیز دوری و عبدالجبار مطلبی. بیروت: دارالطبعه.
ـ مجلسی، محمدباقر. (1430ق). بحار الانوار. بیروت: مؤسسة الوفاء.
ـ مستوفی، حمد الله. (1362).  تاریخ گزیده. تهران: امیرکبیر.
ـ مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین. (1385ق). مروج الذهب و معادن الجوهر. بیروت: دار الاندلس للطباعة و النشر.
-مفید، محمد بن محمد بن نعمان.(1378).الارشاد .ترجمه و شرح هاشم رسولی محلاتی.تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
ـ مقدسی، مطهربن طاهر. (1962). البدء و التاریخ. به کوشش کلمان هوار. تهران: چاپ افست. کتابفروشی اسدی.
ـ نجفی یزدی، سیدجلیل. (بی تا). مناقب اهل البیتb. تهران. اسلامیة.
ـ نخجوانی، هندوشاه بن سنجر. (1357). تجارب السلف. به تصحیح و اهتمام عباس اقبال آشتیانی. تهران: طهوری.
ـ نرشخی، محمد. (1351). تاریخ بخارا. ترجمه احمد بن نصر قبادی. به کوشش مدرس رضوی. تهران.
ـ یاقوت حموی، شهاب الدین. (1399ق). معجم البلدان. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ـ یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب. (1414ق). تاریخ یعقوبی. قم: منشورات الشریف الرضی.
 
ـEisentadt, shmuel, N. (1968). empires, ininternational encylopedia of the sociences. david l, sills (ed). vol. 5 , 41-49 . New York. macmillan company. the free persa.