نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی و دبیر آموزش و پرورش دودانگه مازندران

چکیده

ستایش امام رضا(ع) در شعر معاصر به‌ خصوص پس از انقلاب اسلامی جایگاهی ویژه دارد. شاعران هر یک به فراخور روحیات خویش، بر جنبه‌های خاصی از ویژگی‌های آن حضرت تأکید می‌ورزند. برخی شاعران با توجه به انس بیشتر با ادبیات پایداری و دفاع مقدس هنگام مدح امام هشتم، عناصر حماسی شعر را بیشتر به کار می‌گیرند و در مقابل، عده‌ای ترجیح می‌دهند با لحنی غنایی و عاشقانه، به مدح آن حضرت بپردازند و احساسات درونی و شخصی خود با ایشان را به تصویر بکشند. برای نگارنده این پرسش مطرح بوده است که چه ویژگی‌های مشخصی شعر رضوی را به ادبیات پایداری نزدیک یا از آن دور می‌کند. بنابراین هدف از نوشتن این مقاله آن بوده است که بعد از مقایسۀ دو غزل رضوی، نمونه‌هایی عینی و مستند از جلوه‌های ادب پایداری ارائه کنیم. به همین منظور با مقایسۀ غزل‌های رضوی قیصر امین‌پور و محمدعلی بهمنی، دو شیوۀ متفاوت شاعران معاصر را در مدح امام رضا(ع) بررسی کرده‌ایم. همچنین برای رسیدن به این مقصود، دو غزل را جزء به جزء از نظر فکری، ادبی و زبانی مقایسه کرده و نشان داده‌ایم که غزل امین‌پور با ویژگی‌های ادبیات پایداری مطابقت بیشتری دارد. طبق یافته‌های این پژوهش، شعر امین‌پور در سطح فکری گرایش‌های جمعی دارد و غزل بهمنی درون‌گراتر است. در سطح زبانی، امین‌پور واژه‌ها و فعل‌های پویا را به خدمت می‌گیرد و در مقابل واژه‌ها و فعل‌های غزل بهمنی انفعالی هستند و در نهایت از میان عناصر ادبی، وزن و صور خیال شعر امین‌پور در مقایسه با غزل بهنمی با لحن حماسی پیوند بیشتری دارد.

کلیدواژه‌ها

ـ آقاخانی بیژنی، محمود؛ صادقی، اسماعیل؛ خوانساری، زهره؛ طغیانی، اسحاق. (1396).«سیرۀ فرهنگ رضوی؛ مبنای ادب پایداری».  فرهنگ رضوی. س6. ش24. صص: 127 ـ 155.
ـ ابن بابویه، محمد بن علی. (بی تا). ‏ثواب الأعمال و عقاب الأعمال. ترجمۀ علی‌اکبر غفاری‏. تهران: صدوق.‏
ـ امین‌پور، قیصر. (1364).تنفس صبح. چاپ دوم. تهران: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
ـ بهمنی، محمدعلی. (1390). مجموعه اشعار. تهران: نگاه.
ـ بیگ‌زاده، خلیل؛ شاهرخی، فرنگیس. (1397). «تحلیل تقابل واژگانی شعر رضوی شاعران دفاع مقدّس». ادبیات پایداری. س10. ش8. صص: 53 ـ 72.
ـ پارساپور، زهرا. (1383). مقایسۀ زبان حماسی و غنایی، با تکیه بر خسر و شیرین و اسکندرنامۀ نظامی. تهران: دانشگاه تهران.
ـ پاینده، حسین. (1382). گفتمان نقد. تهران: روزنگار.
ـ جبّاری مقدم، عباس. (1388). «بحث و نظری درباب غزل». کتاب ماه ادبیات. س3. ش28. صص: 38ـ 48.
ـ‌خاقانی، افضل‌الدّین. (1368). دیوان اشعار خاقانی. به تصحیح ضیاءالدیّن سجادی. چاپ سوم. تهران: زوار.
ـ خاکپور، حسین؛ محمودی، مرضیه؛ سعیدی گراخانی، منصوره. (1393). «نقش و آثار مدیریت فرهنگی امام رضاg بر جامعۀ شیعه». فرهنگ رضوی. س2. ش8. صص: 31 ـ56.
ـ دهمرده، حیدرعلی؛ امیری خراسانی، احمد؛ طالبیان، یحیی؛ بصیری، محمد صادق (1386). «کنایه لغزان‌ترین موضوع در فن بیان». ادب و زبان (نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی کرمان).ش22 (پیاپی 19). صص: 131ـ 138.
ـ رحیمی زنگنه، ابراهیم؛ بیگ‌زاده، خلیل. (1395). «جلوه‌های پایداری در مناظره‌های امام رضاg و سروده‌های صفارزاده و موسوی گرمارودی». فرهنگ رضوی. س6. ش21. صص: 199ـ 222.
ـ سنگری، محمدرضا. (1389). ادبیات دفاع مقدس. مباحث نظری و شناخت اجمالی گونههای ادبی. تهران: بنیاد حفظ آثار و دفاع مقدس.
ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1375). صور خیال در شعر فارسی. چاپ ششم. تهران: آگاه.
ـ عزیزی، محمدرضا. (1391). «زیبایی‌شناسی کنایه‌ها در زبان عربی و فارسی». ادب عربی. دورۀ 4. ش1. صص: 65ـ 92.
ـ علی‌پور، مصطفی. (1380). ساختار زبان شعر امروز. چاپ دوم. تهران: فردوس.
ـ فتوحی، محمود. (1390). سبکشناسی؛ نظریهها، رویکردها و روشها. تهران: سخن.
ـ فروتن، محمدرضا. (1388). «مضمون در شعر محمدعلی بهمنی». کیهان فرهنگی. ش272 و 273. صص: 56ـ 60.
ـ فلاح، ابراهیم. (1389). «سیمای امام رضا در اشعار شعرای شیعی معاصرش». دانشنامه. (زبان و ادبیات عرب). ش79. صص: 71ـ82.
ـ ـــــــــــــ (1396). «جلوه‌های ادبیات مقامت و پایداری در شعر شاعران شیعه با رویکردی به گفتمان رضوی». مطالعات ادبی متون اسلامی. س2. ش 7. صص: 75 ـ96.
ـ قاسمی، حسن. (1384). صور خیال در شعر مقاومت. چاپ دوم. تهران:  فرهنگ‌گستر.
ـ کاظمی، فاطمه. (1391). «بازتاب ادبیات پایداری در شعر شاعران معاصر با تأکید بر طاهره صفارزاده، سیمین‌دخت وحیدی و سپیده کاشانی». پایاننامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه سیستان و بلوچستان.
ـ کافی، غلامرضا. (1387). «ویژگی‌های مشترک شعر مقاومت در ادبیات ایران و جهان». مجموعه مقالات دومین کنگره ادبیات پایداری. به کوشش احمد امیری خراسانی. کرمان: اداره کل حفظ و نشر آثار دفاع مقدس. صص: 517- 554.
ـ کاکایی، عبدالجبار. (1380). بررسی تطبیقی موضوعات پایداری در شعر ایران و جهان. تهران: پالیزان.
ـ محمدی، مجید؛ بازیار، عاطفه. (1395). «بررسی مؤلّفه‌های پایداری در اشعار رضوی دعبل خزاعی». فرهنگ رضوی. س6. ش21. صص: 91 ـ 111.
ـ نصراللهی، یدالله. (1393). «لغزش‌های بیانی و زبانی در شعر محمدعلی بهمنی». بهار ادب. س6. ش23. صص: 213ـ 226.
ـ وحیدیان کامیار، تقی. (1385). دستور زبان فارسی (1). با همکاری غلامرضا عمرانی. چاپ پنجم. تهران: سمت.
ـ یاحقی، محمدجعفر. (1385). جویبار لحظهها. چاپ پنجم. تهران: جامی.