نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد تاریخ ,وکارشناس پژوهش سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی

چکیده

ضریح نگین‫نشان، یکی از چند ضریح نصب‫شده بر مرقد مطهر رضوی است که تاریخ ساخت آن به دورۀ افشاریه می‫رسد. با وجود قدمت طولانی، تاکنون دربارۀ این ضریح، پژوهش مستقل و دقیقی مبتنی بر مستندات علمی به انجام نرسیده است. این پژوهش می‌کوشد با بهره‌گیری از ظرفیت‌های اطلاعاتی موجود و استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، ضمن تشریح ویژگی‫های این ضریح، به ابهام‌ها و پرسش‌های مطرح در زمینۀ تاریخ ساخت، تاریخ وقف و بانی نصب ضریح مرصّع، پاسخ مستدل دهد. یافته‫های این پژوهش نشان می‫دهد اگرچه روایت منابع تاریخی بر وقف و نصب این ضریح توسط سیدمیرزا محمد (شاه‫سلیمان ثانی) تأکید دارد؛ بررسی و انطباق این روایات با دیگر منابع و مستندات تاریخی، بر این نظر قوّت می‫بخشد که ضریح مرصّع در ابتدا برای مقبرۀ نادرشاه ساخته شده امّا پس از فوت وی در دورۀ اوّل حکومت نوه‌اش، شاهرخ افشار (1161-1163ق) به حرم رضوی منتقل و توسط وی بر مضجع مطهر رضوی وقف و نصب گردیده است.

کلیدواژه‌ها

ـ. آرمین، منیژه. (1380). «همراه با هنرمندان در آخرین روزهای نصب ضریح مطهر رضوی». پیام زن. سال دهم. ش3. صص:4-47.
ـ احتشام کاویانیان، محمد. (1355). شمس الشموس یا تاریخ آستان قدس. مشهد: بی‫نا.
ـ استرآبادی، میرزا مهدی‫خان. (1360). جهانگشای نادری. به کوشش عبدالله نوری. تهران: انجمن ملی آثار.
ـ اعتمادالسلطنه، محمدحسن‫خان. (1362). مطلعالشمس تاریخ ارض اقدس مشهد مقدس. تهران: فرهنگ‫سرا.
ـ بهبهانی، احمد. (1370). مرآتالاحوال جهاننما. مصحح: علی دوانی. تهران: امیرکبیر.
ـ جباری، مهدیه. (1388). «روایتی خواندنی از راز مگوی حرم مقدس رضوی و سرداب مطهر». کیمیا (ویژه‫نامة میلاد ثامن الائمه). ص55.
ـ جلالی، میثم. (1389). «ضریح شاه تهماسب یادگاری از دودمان صفوی در موزه آستان قدس رضوی». مشکوه. ش 108. صص: 112-124. 
ـ حسینی منشی، محمود. (1974م). تاریخ احمد شاهی. مسکو: دانش.
ـ ملاهاشم خراسانی، محمدهاشم‫بن محمدعلی. (1382ق). منتخب التواریخ. تهران: کتابفروشی علمیه اسلامیه.
ـ دانش، مهدی. (1368). «بررسی سیر تحول هنر ضریح‫سازی در ایران از صفویه تا کنون». پایان نامه کارشناسی. گروه هنر دانشگاه هنر اصفهان.
ـ دهخدا، علی‫اکبر.( 1377). لغت نامه. تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
ـ سازمان کتابخانه‫ها، موزه‫ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، مدیریت امور اسناد و مطبوعات، اسناد مکتوب،  شماره 33287/ صص2، 27 و 28؛  شماره 33359/ صص 4، 5 و 8؛ شماره 34347/ ص9؛  شماره 35778/ ص1؛ شماره 105000/ص 1.
ـ سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، مدیریت امور اسناد و مطبوعات، اسناد تصویری، شماره 29738، شماره 11016، شماره 11018.
ـ ساوری، محمد فتح الله‫بن محمدتقی. (1377). تاریخ محمدی (احسن التواریخ). تصحیح جمشید کیان‫فر. تهران: اساطیر.
ـ شیروانی، زین العابدین‫بن اسکندر.(1339). ریاض السیاحه. تصحیح اصغر حامد ربانی. تهران: کتابفروشی سعدی.
ـ فیض قمی، شیخ عباس. (1324). بدر فروزان. قم: بی‫نا.
ـ قزوینی، ابوالحسن. (1367). فوایدالصفویه. تصحیح مریم میراحمدی. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ـ قصابیان، محمدرضا. (1380). «ضریح امام رضا g و پیشینة آن». مشکوه. ش 72 و 73. صص:103-135.
ـ کشمیری، عبدالکریم‫بن خواجه عاقبت محمود. (1980م). بیان واقع(سرگذشت احوال نادر شاه). تصحیح و تحقیق داکرکی بی نسیم. لاهور: اداره تحقیقات پاکستان و پنجاب.
ـ گلستانه، ابوالحسن‫بن‫محمد امین. (1328). مجمل التواریخ. تصحیح عباس اقبال. تهران: شرکت سهامی چاپ.
ـ مرعشی، محمدهاشم‫بن محمد. (1379). زبور آل داود (شرح ارتباط سادات مرعشی با سلاطین صفوی). تصحیح عبدالحسین نوائی. تهران: میراث مکتوب.
ـ مرعشی صفوی، میرزا محمد خلیل. (1328). مجمع التواریخ. به اهتمام عباس اقبال. تهران: بی نا.
ـ مروی، محمدکاظم. (1364). عالم آرای نادری. تصحیح محمد امین ریاحی. تهران: زوار.
ـ مصاحبه نگارنده با رضا دیشیدی.21/10/1392 . مشهد.
ـ «معراج نور». (1380). زائر. ش 77 و 78. صص:10-11.
ـ مؤتمن، علی. (1355). تاریخ آستان قدس. مشهد: بی نا.
ـ موسسه آفرینش های هنری آستان قدس رضوی، اسناد تصویری.
ـ مهران، محمد. (1339). «ضریح جدید». نامه آستان قدس. ش 1. صص: 3-19.
ـ نقدی، رضا. (1392). « بررسی صندوق‫ها و ضریح‫های قدیمی رضوی». آستان هنر. ش 7. صص: 9-16. 
ـ نوایی، عبدالحسین. (1347). شاه اسماعیل صفوی (اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشت های تفصیلی). تهران: بنیاد فرهنگ ایران.