نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات

چکیده

در کلیه نظام‌های حقوقی، حقوق معنوی کودک سازوکاری حمایتی به‎شمار می‌رود که درعین قوام‌بخشی به شخصیت کودک، تضمین‌کنندۀ برخی از حقوق مادی وی نیز خواهد بود. در نظام حقوقی اسلام نیز حقوق متعددی برای کودکان در نظر گرفته شده که بخش اعظم آن بر پایۀ الگوی رفتاری ائمه معصوم (علیهم‎السلام) قابل تصور است. از آن جمله می‌توان به سیرۀ رضوی اشاره کرد. با توجه به عدم تصریح سیره رضوی به حقوق معنوی کودک، چگونه می‌توان از آموزه‌های امام رضا (علیه‎السلام) حقوق معنوی کودک را احصاء کرد؟ و رویکرد نظام حقوقی ایران در این‌باره چیست؟
واکاوی آموزه‌های رضوی در نحوۀ نام‌گذاری، تأکید بر وضوح نسب و تابعیت کودک به‎روشنی بیانگر مصادیقی از حقوق  معنوی کودک است که امروزه از آن به‎عنوان «حقّ بر هویت» یاد می‌شود. همچنین از راهکارهای رفتاری ایشان در برخورد با کودکان به‎خوبی می‌توان به شناسایی حقّ بر محبت به‎عنوان یکی دیگر از حقوق معنوی کودک اشاره داشت. درخصوص چیستی این حق در نظام حقوقی ایران، پس از پیروزی انقلاب اسلامی به تبعیت از اصل4 قانون اساسی، مبنای نوینی از این حقوق مبتنی بر موازین اسلامی شکل گرفته است. بی‌شک، حقوق معنوی کودک ساختار جامعی مبتنی بر حقوق مختلف در ابعاد آموزشی، عاطفی و اجتماعی است که در این مقاله تنها به مصادیقی از آن پرداخته شده و مبانی قابل احصاء از آموزه‌های رضوی، نظام حقوقی ایران و برخی از کنوانسیون‌های بین‌الملل به جهت لزوم الحاق ایران به آن‌ها  به روش تحلیلی ـ توصیفی مورد مداقه قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم. (1380). ترجمه مکارم شیرازی. تهران:دفتر مطالعات تاریخ و  معارف اسلامی.
قانون مدنی.
قانون ثبت احوال.
قانون حمایت خانواده.
ـ ابن‎بابویه، محمدبن‎علی. (1380). عللالشرائع. ج1. ترجمه و شرح: محمدجواد ذهنی تهرانی. قم: مؤمنین.
ـ ابن‎شعبه، حسن‌بن‌علی. (1382). تحفالعقول. مترجم: صادق حسن‌زاده. قم: آل‌علی.
ـ ابن فهد حلّی، احمدبن محمد. (بی‌تا).عدة الداعی و نجاح الساعی. تصحیح: احمد موحدی قمی. بیروت: دارالکتب الاسلامی.
ـ اسعدی، حسن. (1387). خانواده و حقوق آن. مشهد: به‌نشر.
ـ ایروانی، جواد و عبادی، مهدی. (1391). «مقایسه تطبیقی حقوق کودک در قرآن و کنوانسیون حقوق کودک». قرآن و علم. پائیز و زمستان. ش11. صص: 65-86.
ـ بحرانی اصفهانی، عبدالله‎بن نورالله. (1413ق). عوالمالعلوم. ج22. قم: مؤسسه امام مهدی (عج).
ـ بوربا، میشله. (1389). کتاب جامع تربیت کودک. مترجم: محمد بهشتیان. ج2. چاپ اول. تهران: نشر فرهنگ سبز.
ـ توسلی نائینی، منوچهر. (1388). «فرزندخواندگی در کنوانسیون حقوق کودک 1989 و مقایسه آن با حقوق ایران».  فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی. دورة39. زمستان. ش4. صص: 89-110،
ـ جعفری لنگروی، محمدجعفر. (1385). ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش.
ـ حرعاملی، محمدبن‌حسن. (1416). تفصیل وسائلالشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه.ج8و13. قم: مؤسسه آل البیت (ع) لأحیاء التراث.
ـ خمینی، روح‌الله. (1379). تحریر الوسیله. قم: دارالعلم.
ـ شهید ثانی، زین‌الدین‎بن‎علی. (1387 ). شرح اللمعه. ج10. مترجم: علی شیروانی. قم: دارالعلم.
ـ طبیبی جبلی، مرتضی؛ علیان، آزاده و راعی، مسعود. (1392). «سازوکارهای حمایت از کودک در برابر مجازات و تنبیه  از نظر فقه و حقوق». مجله فقه و حقوق خانواده (ندای صادق). سال هجدهم. ش58. صص: 75-97.
ـ عرب‌‌عامری، احمد؛ پارسامنش، محمدرضا. (1393). «تابعیت در اسلام». حقوق اسلامی. تابستان. ش4. صص: 107-130.
ـ علومی، رضا.  (1348). کلیات حقوق. تهران: انتشارت مؤسسه عالی حسابداری.
ـ فیومی، احمدبن‎محمد. (1414ق). مصباح المنیر. قم: دارالهجره.
ـ کاتوزیان، ناصر. (1387). فلسفه حقوق. تهران: شرکت سهامی انتشار.
ـ ــــــــــــــــــ . (1394 ). قانون مدنی در نظم حقوق کنونی. تهران: میزان.
ـ کلینی، محمدبن یعقوب. (1369). اصول کافی. ج 6 و 8. ترجمه و شرح: جواد مصطفوی. تهران: کتابفروشی اسلامیه.
ـ مجلسی، محمدباقر. (بی‌تا). بحارالانوار. ج76  و 15. تصحیح: محمدباقر محمودی.  بیروت: داراحیاء التراث العربی. 
ـ مقدادی، محمدمهدی و جوادپور، مریم. (1395). «نقش والدین در ارتقای سلامت معنوی کودکان در اسلام». فصلنامه تاریخ پزشکی. زمستان. ش26. صص: 83-117.
ـ منسوب به امام رضا (ع). (1406ق). الفقه. مشهد: مؤسسه آل البیت (ع).
ـ میرشکاری، علی و فراهانی، سیدجواد. (1395). «حقّ کودک بر نام». مطالعات حقوق بشر اسلامی. بهار وتابستان، ش10. صص:81 -104.
ـ ــــــــــــــــــــ . (1392). قانون ثبت احوال در نظام حقوق کنونی. تهران: جنگل.
ـ نقیبی، سیدابولقاسم. (1382). «نظریه جبران خسارت به حقوق معنوی کودک». فقه و حقوق خانواده (ندای صادق).  زمستان، ش33. صص: 88-115.
ـ نوری طبرسی، میرزاحسین. (1408ق). مستدرکالوسائل و مستنبط المسائل. ج 2 و 8. بیروت: مؤسسه آل‎البیت (ع) لاحیاء التراث العربی. 
ـ هافمن، کارل. (1384). روانشناسی عمومی. مترجم: هادی بحیرایی. تهران: ارسباران.
ـ یزدانی‌پور، نایب؛ درایتی، حمید و دانشورثانی، رضا. (1394). «بررسی و تحلیل فقهی و حقوقی حجیت آزمایش DNA در اثبات نسب». مجله مبانی فقهی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات. پاییز و زمستان. ش16. صص: 85-116. 
- Assenio Willliam F. and Elizabeth A Lemerise (2010)Emotion Aggression and Morality in Children Bridging Development and Psychopathology Washington DCI American Psychological Association,
- Ishaque, Shabnam,~Islamic principles  on adoption : examining the impact  of Illegitimacy and Inberitance  related concerns in contex of aChilds Rights to an identiyInternational Journal of Law, Policy and the family, Oxford Univercity, Vol 22, No3,2008,
- Stanley Lieberson &; Kelly S. Mikelson (1995), Distinctive African American Names: An Experimental, Historical, and Linguistic Analysis of In novation, 60 AM. SOC. REV. 928 , 930.