نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استاد یار زبان و ادبیات عربی دانشگاه سمنان
2 دانشجوی کارشناسی ارشد مترجمی زبان عربی دانشگاه سمنان
چکیده
نشانه ـ معناشناسی از جمله ابزارهای ارزیابی چگونگی تولید و دریافت معنا در تحلیل گفتمان است. این دانش نوین با پشتسرنهادن نشانهشناسی کلاسیک، مجال را برای بروز نشانه‌ها با مدلول‌های نو در مسیری استعلایی فراهم می‌آورد. در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی توصیفی و بهمنظور بررسی نشانه معناشناسانه گفتمان امام رضا(ع)، «دعای طلب باران» برای بررسی انتخاب شده است. این دعا بهدلیل داشتن ماهیت گفتمان روایی، حاوی شَوِش‌ها و کُنِش‌های متعدد و ارزشمحور است و از این لحاظ برای بررسی نشانه ـ معناشناسانه نظام‌های حاکم در آن شایستۀ توجه است. امام رضا (ع) بهعنوان وارث و پرچمدار امامت، مانند سایر ائمه (ع) وظیفۀ انتقال و ترویج مفهوم امامت را بر دوش می‌کشد. ایشان برای تحقق این مهم از روش‌های متعددی بهطور واضح و پنهان بهره می‌گیرند اما در مواجهه با مأمون مانند برخی ائمه (ع)، شیوۀ تقیّه را برمیگزینند و القای غیرمستقیم آموزه‌های مورد نظر خود یعنی هژمونی امامت از طریق «دعای باران» را انتخاب میکنند. این پژوهش چگونگی رقم خوردن هژمونی مطلوب امام رضا (ع) یعنی ابلاغ و ترویج امامت فراخور زمان را نشان می‌دهد. برای شناساندن این هژمونی نیازمند ابزاری هستیم که با کنکاش انواع گفتمان، ما را با پاسخی مناسب مواجه کند. نشانه ـ معناشناسی بهعنوان ابزاری دقیق میتواند ما را در تحقق این مهم یاری کند. در این جستار، انواع نظام‌های گفتمانی از قبیل نظام کنشی، نظام عاطفی و نظام تنشی و شگردهای پردازش مفهوم، انتقال پیام و ارتباط با مخاطب در متن «دعای باران» ارزیابی و نشان داده شده است که امام رضا (ع) از نظام‌های گفتمان چگونه بهره می‌گیرد و به تبیین حقانیت ولایت خود و خاندان مطهرشان می‌پردازد و گفتمان ولایت را هژمونیک می‌نماید.
کلیدواژه‌ها
)