محسن دیمه کار گراب؛ علی ملاکاظمی
دوره 5، شماره 18 ، آبان 1396، ، صفحه 145-178
چکیده
ازآنجاکه گفتمان حدوث و قدم قرآن، از نخستین تأملات کلامی مسلمانان درباره قرآن کریم است واکاوی مواجهه امامرضا(ع)با گفتمان مذکور که حیات مبارک ایشان مصادف با دوران شکلگیری این گفتمان کلامی بوده، بسی ...
بیشتر
ازآنجاکه گفتمان حدوث و قدم قرآن، از نخستین تأملات کلامی مسلمانان درباره قرآن کریم است واکاوی مواجهه امامرضا(ع)با گفتمان مذکور که حیات مبارک ایشان مصادف با دوران شکلگیری این گفتمان کلامی بوده، بسی قابلتوجه و تأمل است. این نوشتار در صدد است با تکیه بر روش تحلیلگفتمان در میراث تفسیری امامرضا(ع)و میراث کلامی و تاریخی فریقین، نحوه مواجهه آن امام همام با گفتمان مزبور را واکاوی کند. بررسیها نشان میدهد که امامرضا(ع)در پاسخ به مسئله حدوث و قدم قرآن کوچکترین لفظی را بر زبان جاری نساختند که مورد سوء استفاده حکام عباسی و معتزلیان درباری در تأیید مکتب فکری خویش و مشروعیت بخشی به حکومت عباسی قرار گیرد. با وجود این، دیدگاه خویش مبنی بر حدوث قرآن را گاه بهصورت غیرمستقیم با تأکید بر کلام الهی بودن آن بیان فرمودند و گاه بهصورت مستقیم به برخی از اصحاب بیان فرمودند که این دیدگاه، تفاوتی بنیادین با دیدگاه مخلوق بودن و دیدگاه قدم قرآن داشت. امام با این نحوه از مواجهه حکیمانه ابتکار عمل را از دربار و معتزله میگرفت و در عین حمایت نکردن از موضع غیر علمی حکام عباسی و متکلمان معتزلی دربار، شیعیان و عموم مخاطبان خویش را از پرداختن به مسائلی که فایده چندانی بر آن مترتب نبود، باز میداشت و اذهان مردم را به ابعاد مهم تری از قرآن کریم مانند ابعاد هدایتی و تربیتی آن جلب میکرد که ثمره آن حفظ جان مخاطبان خویش (بهویژه شیعیان) از خطرات و آسیبهای جدی دربار عباسی بود.