نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیارپژوهشکده تاریخ و سیره پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

2 دانش آموخته دکترای تاریخ اسلام دانشگاه آزاد اسلامی نجف آباد

چکیده

ظهور صفویان و بهدنبال آن رسمیسازی مذهب تشیّع در ایران، تحولات فرهنگی زیادی پدید آورد که آثار آن تا به امروز نیز باقی است. پادشاهان صفوی در این راه از ابزارهای متعددی استفاده کردند که توسعه اماکن مذهبی شیعی، یکی از آنها بود. بیگمان مهمترین مکان مذهبی در ایران، حرم مطهر امام رضا (علیهالسلام) بود. بارگاه علیبنموسیالرضا (علیهماالسلام) با توجه به اینکه در درون مرزهای قلمروِ صفوی بوده و صفویان نیز خود را از طریق امام موسی کاظم (علیهالسلام) منسوب به آن حضرت میدانستند، نسبت به قبور سایر ائمه (علیهمالسلام) از موقعیت خاصی برخوردار بوده است. از اینرو، پادشاهان صفوی توجه ویژهای به این آستانه مقدس داشته و از ظرفیتهای آن مکان برای ترویج تشیع بهرهبرداری کردند. این پژوهش سعی دارد ضمن تبیین جایگاه حرم مطهر رضوی در درون سیاست مذهبی صفویان برای ترویج تشیّع، بهصورت موردی نگاهی به کارکردهای این مکان در امر توسعة تشیّع داشته باشد. در این نوشتار برای رسیدن به درک مناسبی از این موضوع، جایگاه این مکان در تاریخنگاری عصر صفوی بررسی خواهد شد.. گزارشهای تاریخی حکایت از توجه زیاد پادشاهان صفوی به این بارگاه مطهر دارد و زیارت، توسل، عبادت و اعتکاف و دفن در حرم و... از مواردی هستند که مورد توجه مورخان قرار گرفتهاند.

کلیدواژه‌ها

ـ آرام، محمدباقر. (1386). اندیشه تاریخ نگاری عصر صفوی. چاپ اول. تهران: امیرکبیر.
ـ ابن ابی‎الحدید معتزلی، عبدالحمیدبن هبة‎الله. (1390). شرح نهج البلاغه. چاپ اول. تهران: کتاب نیستان.
ـ احمدی، نزهت. (1390). در باب اوقاف صفوی. چاپ اول. تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ـ ایزدی، حسین. (1395). شکلگیری و تحول مراسم مذهبی در عهد صفویه. چاپ اول. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
ـ ترکمان، اسکندربیگ. (1387). تاریخ عالمآرای عباسی. زیر نظر: ایرج افشار. چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.
ـ جوینی، عطاملک علاءالدین. (1367). تاریخ جهانگشای جوینی. چاپ سوم. تهران: بامداد.
ـ حسینی، سید هاشم.(1380). «درآمدی بر شناخت کتیبه‎های دوره صفوی حرم امام رضا (علیه‎السلام)». مجله مشکوة .پاییز وزمستان 1380.ش 72 و73 .صص:136-145.
ـ حسنی قزوینی، یحیی‎بن عبداللطیف. (1314). لبّ التواریخ. تهران: مؤسسه خاور.
ـ حسینی استرآبادی، سیدحسن بن مرتضی. (1364). از شیخ صفی تا شاه صفی. به اهتمام احسان اشراقی. تهران: علمی. 
ـ حسینی تفرشی، ابوالمفاخربن فضل‎الله (1388). تاریخ شاهصفی. تصحیح: محسن بهرام‎نژاد. چاپ اول. تهران: میراث مکتوب.
ـ حسینی قمی، احمدبن شرف‎الدین الحسین. (1359). خلاصه التواریخ. تصحیح: احسان اشراقی. تهران: دانشگاه تهران.
ـ حسینی، خورشاه‎بن قبادالحسینی. (1379). تاریخ ایلچی نظامشاه. تصحیح: محمدرضا نصیری و کوئیچی هانه‎دا. چاپ اول. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ـ روزبهان خنجی، فضل‎الله. (1341). مهماننامه بخارا. به اهتمام: منوچهر ستوده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ـ روملو، حسن‎بیگ. (1357). احسن التواریخ. تصحیح: عبدالحسین نوائی. تهران: انتشارات بابک.
ـ سبزواری، ملامحمدباقر. (1377). روضه الانوار عباسی. تصحیح: اسماعیل چنگیزی اردهایی. چاپ اول. تهران: آینه میراث.
ـ شاملو، ولی‎قلی. (1371). قصص الخاقانی.تصحیح: سیدحسن سادات ناصری. چاپ اول. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـ شاه‎طهماسب اول. (1363). تذکره شاه طهماسب. چاپ دوم. تهران: شرق.
ـ صفری، بابا. (بی‎تا). اردبیل در گذرگاه تاریخ. چاپ اول. بی‎نا.
ـ طلایی،زهرا. (1397). «سیاست مذهبی صفویان و پیامد آن بر توسعه موقوفات حرم امام رضا (علیه‎السلام)». فصلنامه پژوهشهای تاریخی .ش 37 . صص:129-152.
ـ طهرانی، محمدشفیع. (1383). مرآت واردات. تصحیح: منصور صفت‎گل. تهران: میراث مکتوب.
ـ عبدی‎بیگ شیرازی، زین‎العابدین علی. (1369). تکمله الاخبار. تصحیح: عبدالحسین نوائی. چاپ اول. تهران: نشر نی.
ـ عقیلی، سیداحمد؛ طباطبایی، سیدمصطفی. (1395). «پیوستگی وقف و تشیّع و تأثیرات اجتماعی اقتصادی آن در ایران عصر صفوی». وقف میراث جاویدان. ش96 و 95، صص: 77 ـ 92.
ـ فاضل بسطامی، نوروز علی‎بن محمدباقر. (1393). فردوس التواریخ. چاپ اول. مشهد: بنیاد پژوهش‎های اسلامی.
ـ قاسمی حسینی گنابادی. (1387). شاه اسماعیلنامه. تصحیح: جعفر شجاع کیهانی. چاپ اول. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
ـ قزوینی، بوداق منشی. (1378). جواهر الاخبار. تصحیح محسن بهرام‎نژاد. چاپ اول. بی‎نا.
ـ کمپفر، انگلبرت. (1360). سفرنامه کمپفر. مترجم: کیکاووس جهانداری. چاپ دوم. تهران: خوارزمی.
ـ گروهی از نویسندگان. (1388). تاریخنگاری در ایران. ترجمه و تألیف: یعقوب آژند. چاپ دوم. تهران: گستره.
ـ لاری شیرازی، روح‎الله (متخلص به فتوحی). (1389). شرفنامه. تصحیح: محمدباقر وثوقی. تهران: مجلس شورای اسلامی.
ـ مستوفی، محمدحسن. (1375). زبده التواریخ. به‎کوشش: بهروز گودرزی. چاپ اول. تهران: موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
ـ منجم، ملاجلال الدین. (1366). تاریخ عباسی یا روزنامه ملا جلال. به‎کوشش: سیف‎الله وحیدنیا. چاپ اول. تهران: وحید.
ـ مؤلف ناشناخته. (1363). عالم آرای صفوی. به‎کوشش یدالله شکری. چاپ دوم. تهران: اطلاعات.
ـ واله قزوینی اصفهانی، محمدیوسف. (1382). ایران در زمان شاهصفی و شاهعباس دوم (حدیقه ششم و هفتم از روضه هشتم خلد برین). تصحیح: محمدرضا نصیری. چاپ دوم. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ـ وحید قزوینی، محمدطاهر. (1329). عباسنامه. تصحیح: ابراهیم دهگان. اراک: کتابفروشی داوودی.
ـ ولی زاده، حمیدرضا.(1382) . «رشد و گسترش تشیع در شمال خراسان از آغاز تا پایان دوره صفویه» .پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه فردوسی مشهد.