نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار علوم و قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی

چکیده

یکی از نعمت‌های منحصر‌به‌فرد خداوند، عقل است. این نعمت در میان انسان‌ها از چنان جایگاهی برخوردار است که بار ارزشی یافته و هیچ‌کس حاضر نیست خود را فاقد این نعمت بداند، بلکه خود را دارای عقل و رفتار و گفتار خود را بر اساس عقلانیت ارزیابی می‌کند. از طرفی، رفتار و گفتار انسان‌ها بسیار متفاوت و متضاد است که نمی‌توان همۀ آنها را عقلانی دانست. سؤال اساسی نوشتۀ پیش‌رو این است که آیا در معارف رضوی شاخصه‌هایی برای عقلانیت اجتماعی وجود دارد که بتوان بر اساس آنها رفتار و گفتار اجتماعی مسلمانان را ارزیابی کرد؟ با بررسی انجام‌گرفته در لغت، متون دینی و ... دربارۀ عقل و عقلانیت و تعریفی که از عقلانیت بر اساس متون دینی ارائه شده است، در معارف رضوی شاخصه‌هایده‌گانه از قبیل: امید داشتن به خیر شخص، در امان بودن از شر او، برجسته کردن تلاش خیردیگران، برجسته نکردن کار خیر خود، خسته نشدن از تلاش برای مشکل‌گشایی از کار دیگران، خسته نشدن از تلاش علمی و ... در روابط اجتماعی معرفی شده‌اند. نتیجۀ بررسی حاضر این است که در معارف رضوی نه‌تنها به عقلانیت و عقل بی‌اعتنایی نشده، بلکه عقل و عقلانیت از جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند که با توجه به هدف خلقت و ضرورت سیر تکاملی انسان‌ـ که باید در این دنیا اتفاق بیفتدـ عقلانیت تعریف خاص دارد و بر اساس همین تعریف در جامعۀ اسلامی شاخصه‌هایی مطرح است که اعمال این شاخصه‌ها باید با دقت، ظرافت و بدون افراط و تفریط انجام گیرد. مشروح مستندات را باید در متن مقاله جستجو کرد.

کلیدواژه‌ها

قرآن‌کریم. (1390ش). مترجم مکارم شیرازی. قم: جوان.
ابن‌اثیر، مبارک‌بن محمد، (1383ق). النهایة فی غریب الحدیث والاثر. تحقیق طاهر احمد زاوی، محمود محمد طناحی، الطبعة الاولی، بیروت: المکتبة العلمیة.
ابن‌ادریس، محمدبن منصوربن احمد، (1410ق). السرائر. قم: الاسلامی.
ابن‌بابویه، محمدبن علی، (1373ق). الأمالی. قم:
ابن‌بابویه، محمدبن علی، (1377ق). عیون اخبار الرضا. 2جلدی، قم:
ابن‌بابویه، محمدبن علی، (1391ق). ثواب الاعمال. قم: مکتبة الصدوق.
ابن‌شعبه‌حرانی، حسن‌بن علی، (1389ق). تحف العقول عن آل الرسول. بیروت: مؤسسة الاعلمی.
ابن‌منظور، جمال‌الدین محمد، (1363ش). لسان العرب. 15جلدی، قم: ادب الحوزه.
بحرانی، سیدهاشم، (1428ق). البرهان فی تفسیر القرآن. 8جلدی، قم: دارالمجتبی.
بروجردی، سیدحسین، (1407ق). جامع احادیث الشیعه. 26جلدی، قم: مطبعة العلمیة.
تمیمی‌آمدی، علی‌بن ابی‌علی، (1387ق). الاحکام فی اصول الاحکام. 4جلدی، مصر: الحلبی.
 
جوادی‌آملی، عبدالله، (1387ق). تفسیر انسان به انسان. قم: اسراء.
حلی، حسن‌بن یوسف، (بی‌تا). کشف المراد فی شرح تجریدالاعتقاد. مشهد: کتابفروشی جعفری.
خویی، سیدابوالقاسم، (1974م). البیان فی تفسیرالقرآن. قم: مطبعة العلمیة.
راغب‌اصفهانی، حسین‌بن محمد، (1426ق). مفردات الفاظ القرآن. تحقیق صفوان عدنان، قم: طلیعه نور.
سید‌رضی، سید محمد، (1387ش). نهج البلاغه. الطبعة الاولی، قم: مؤسسة دارالهجرة.
شیرازی، محمدبن ابراهیم، (1383ق). شرح اصول کافی. 4جلدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
صدر، سیدمحمدباقر، (1978م). دروس فی علم الاصول الحلقة الثالثة. الطبعة الاولی، بیروت: دارالکتاب اللبنانی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین، (1393ق). المیزان فی تفسیر القرآن.20جلدی، بیروت: مؤسسة الاعلمی.
طباطبایی، محمدرضا، (1370ش). صرف ساده. قم: ارالعلم.
طبرسی، علی‌بن حسن، (1423ق). مشکات الانوار فی غررالاخبار. 2جلدی، الطبعة الاولی، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
طبرسی، فضل‌بن حسن، (1412ق). مجمع البیان فی علوم القرآن. 10جلدی، الطبعة الاولی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
طوسی، محمدبن حسن، (1409ق). التبیان فی تفسیرالقرآن.10جلدی، قم:  مکتب‌الاعلام الاسلامی.
عطاردی، عزیزالله، (1406ق). مسند الامام الرضا. 2جلدی، مشهد: آستان قدس.
فاضل‌لنکرانی، محمد، (1418ق). مدخل التفسیر. چاپ سوم، قم: دفتر تبلیغات.
فیض‌کاشانی، محسن، (1412ق). کتاب الوافی. اصفهان: مکتبة الامام امیرالمؤمنین.
فیض‌کاشانی، محسن، (بی‌تا). کتاب الصافی فی تفسیر القرآن. 2جلدی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
فیومی، احمد، (1425ق). المصباح المنیر. قم: مؤسسة دارالهجرة.
قمی، عباس، (1338ق). منتهی الآمال. 2جلدی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
کلینی، محمدبن یعقوب، (1430ق). اصول کافی. 16جلدی، الطبعة الثانیة، قم: دارالحدیث.
مازندرانی، ملاصالح، (1429ق). شرح اصول کافی. 12جلدی، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
مجلسی، محمدباقر، (1403ق). بحارالانوار الجامعة لدرر اخبارالائمة الاطهار. 110جلدی، بیروت: الوفا.
 
مجلسی، محمدباقر، (1404ق). مرآة العقول. 26جلدی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مرتضی، علی‌بن طاهر، (1403ق). الامالی. 2جلدی، قم،: منشورات مکتبة المرعشی.
مشکینی، علی، (1348ش). اصطلاحات الاصول. الطبعة الثالثة، قم: حکمت.
مظفر، محمدرضا، (1386ق). اصول الفقه. 2جلدی، تهران: المعارف الاسلامیه.
نبیل‌شعبان، (1410ق). المعانی الجلّیه فی شرح الصحیفه السجادیه. قم: الهدی و الرشاد، الطبعة الطبعة.
نراقی، احمد، (بی‌تا). معراج السعادة. تهران: جاویدان.
وسام الخطاوی،  (1427ق). المناهج الروائیة عند الشریف المرتضی. قم: دارالحدیث.